________________
6. શ્રી સમયસારજી–અવ્યક્તના છ બોલા
અવ્યક્ત શુદ્ધાત્મા
શ્રી સમયસારજીની ગાથા ૪૯માં એવો પ્રશ્ન ઉઠ્યો છે કે અધ્યવસાનાદિ ભાવો છે તે જીવ નથી તો તે એક ટંકોત્કીર્ણ, પરમાર્થ જીવ કેવો છે? એ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં ભગવાન કુંદકુંદાચાર્યદેવ કહે છે કે આત્માને “અવ્યક્ત” જાણ.
ટીકાકાર ભગવાન અમૃતઆચાર્યદેવે અવ્યક્તને છ બોલથી સમજાવ્યો છે–જેમાં પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રીને ઘણી ગંભીરતા લાગી અને તેનો દરરોજ સ્વાધ્યાય કરતા. પ્રવચનમાં તેને ખૂબ વિસ્તારથી સમજાવ્યા ત્યારે આપણે કાંઈક સમજી શકીએ છીએ–એ જ્ઞાનીઓનો જ પરમ ઉપકાર છે.
આત્મા વ્યક્ત અને પ્રગટ હોવા છતાં અજ્ઞાનીની દૃષ્ટિ અનાદિથી પરદ્રવ્યો અને પરભાવો ઉપર જ હોવાથી તેને અહીં વ્યક્ત કહ્યા છે અને દૃષ્ટિના વિષયભૂત આત્માને જાણ્યો નહીં હોવાથી અવ્યક્ત કહીને સમજાવ્યો છે.
બોલ–૧ : છ દ્રવ્યસ્વરૂપ લોક જે શેય છે અને વ્યક્તિ છે તેનાથી જીવ અન્ય છે માટે અવ્યક્ત છે - સારાંશ : અનંત આકાશના મધ્યમાં સમુદ્રમાં બિંદુની જેમ માત્ર ૩૪૩ ઘનરાજુમાં પુરુષાકારે લોક છે, જેમાં છ દ્રવ્ય રહે છે. જીવ અનંત છે. પુગલ પરમાણુ અનંતાનંત છે.
દરેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે. પોત પોતાના અસ્તિત્વમાં– સ્વ દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ ભાવમાં–સ્વ દ્રવ્ય ગુણ પર્યાયમાં રહેલ છે. અત્યંત એકક્ષેત્રાવગાહે રહ્યા હોવા છતાં એકબીજાને સ્પર્શતા પણ નથી.
