________________
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
તરફથી દ્રષ્ટિ હટાવીને શાનાકાર શાન તરફ દ્રષ્ટિ કરે છે, ત્યારે પોતાના જ્ઞાન સ્વભાવને અનુભવે છે.
૫૪
નિર્વિકલ્પ આત્માનુભૂતિના કાળે પરશેય મારાથી ભિન્ન છે એવો વિકલ્પ પણ ઉત્પન્ન થતો નથી. તે સમયે આત્મા પરને જાણતો નથી, તેમ છતાં આત્માનો પર પ્રકાશક સ્વભાવ ખંડિત થયો નથી.
જેમ અનાદિકાળથી આત્મા માત્ર પરને જાણતો હોવા છતાં આત્માનો સ્વ પ્રકાશક સ્વભાવ ખંડિત થયો નથી તો સ્વને જાણવાના કાળે પર પ્રકાશક સ્વભાવ ખંડિત કેવી રીતે થાય?
રાગદ્વેષના વિકારી ભાવ તથા જ્ઞાન એમ બન્નેનું ઉત્પત્તિ સ્થાન એક આત્મા છે જેમ દીપકમાંથી પ્રકાશ તથા ધુમાડો ઉત્પન્ન થાય છે. તેમ આત્મામાંથી જ્ઞાન તથા રાગ ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ ધુમાડો દીપકનો સ્વભાવ નથી, તેમ રાગદ્વેષ આત્માનો સ્વભાવ નથી, દીપકનું લક્ષણ પ્રકાશ છે, આત્માનું લક્ષણ જ્ઞાન છે. તેથી હું જ્ઞાન સ્વભાવી છું એ જ દ્રષ્ટિમાં હોવું જોઇએ.
અહીં સુધી કે રાગને જાણનારૂં જ્ઞાન પણ આત્માનો મૂળ સ્વભાવ નથી, જ્ઞાન આત્માનો સ્વભાવ છે, જ્ઞાન સ્વભાવી આત્મામાં એકત્વ સ્થાપિત કર્યા વિના ધર્મની શરૂઆત થતી નથી.
જો કે આત્મામાં અનંતગુણ છે, તેમ છતાં અનંતગુણ વચનગોચર નથી, સંખ્યાત ગુણો જ વચનગોચર છે. વચનગોચર ગુણ વડે અભેદ આત્માનો નિર્ણય થઈ શકે છે. અનંત ગુણોને જાણનાર કેવળી ભગવાન અનંત ગુણોને વચન દ્વારા વ્યક્ત કરી શકતા નથી તો અનંતગુણોને ન જાણનાર અજ્ઞાની અનંત ગુણોને વચન દ્વારા કેવી રીતે વ્યક્ત કરી શકે?
વચનગોચર ગુણોમાં પણ જ્ઞાન ગુણ પ્રધાન છે. જ્ઞાન ગુણની પર્યાયમાં પરિપૂર્ણ શુદ્ધતા પ્રગટ થતાં ભગવાનની દિવ્યધ્વનિ ખરે છે. દિવ્યધ્વનિ વડે જિનશાસનનો ઉદય થાય છે.
