________________
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
સ્વ-પર પ્રકાશક શાનસ્વભાવ
૫૩
આત્મા માત્ર સ્વને જાણે છે તેથી સ્વ પ્રકાશક છે એમ માનવું તે એકાંત છે. આત્મા માત્ર પરને જાણે છે તેથી પર પ્રકાશક છે, એમ માનવું એ પણ એકાંત છે. આત્મા જ્ઞાન સ્વભાવ વડે સ્વ તથા પરને જાણે છે એમ માનવું તે અનેકાંત છે. કેવળી ભગવાનને જ્ઞાનનું સ્વ-પર પ્રકાશકપણું પૂર્ણરૂપે વ્યક્ત થયું હોવાથી કેવળી ભગવાનને લોકાલોકના જ્ઞાતા કહેવામાં આવે છે. કેવળી ભગવાન પોતાને જાણે છે તથા આખું જગત કેવળી ભગવાનના જ્ઞાનમાં જણાય છે.
સમ્યગ્નાન ૫ પ્રકારના હોય છે. તેમાંથી મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન તથા કેવળજ્ઞાન સ્વ તથા પર બંનેને જાણે છે. અવધિજ્ઞાન તથા મનઃપર્યયજ્ઞાન એ માત્ર પરને જ જાણે છે. આમ પાંચ શાનમાંથી પાંચ જ્ઞાન પરને જાણે છે તથા ત્રણ શાન સ્વને જાણે છે. તેથી આત્મા પર પ્રકાશક છે તેનો નિષેધ ન કરવો જોઇએ.
સમયસારમાં કહ્યું છે કે દીપક સ્વ તથા પર બન્ને ને પ્રકાશિત કરે છે તેમ આત્મા સ્વ તથા પર બન્નેને જાણે છે. સ્વને પ્રકાશિત કરવાના કાળે દીપક, દીપક જ છે. તેવી રીતે પરને પ્રકાશિત કરવાના કાળે પણ દીપક દીપક જ છે. એ જ પ્રમાણે આત્મા વિષે પણ સમજવું કે જ્યારે આત્મા સ્વને જાણે છે, ત્યારે માત્ર આત્મા માત્ર આત્મા છે, તેવી રીતે આત્મા પરને જાણે ત્યારે પણ આત્મા પોતે આત્મા જ છે, પરવસ્તુ નથી.
વ્યવહારથી જ્ઞાનને જ્ઞેયનું કહેવામા આવે છે. શરીરનું જ્ઞાન, ટેબલનું જ્ઞાન અથવા કોઈ પણ વિષયનું જ્ઞાન. નિશ્ચયથી જ્ઞાન માત્ર જ્ઞાન છે. આત્મા સાથે અભેદ તથા અખંડ રહેલ છે. જ્યારે અજ્ઞાની, શેયાકાર શાન
શાન
