________________
-ચાલતાં, નાળી મંડપનાં પગથિયાં ચડી રહીએ ત્યારે, છતમાં એક કવિશાળ વેલે નજરે પડે છે. એનું કેતરકામ એટલું બારીક છે કે તેની પ્રતિકૃતિ કરવાનું ખૂબ મુશ્કેલ બની જાય. આને લકે કલ્પવૃક્ષનું પાંદડું કહે છે. કલાકારની કલ્પનામાંથી ઉદ્ભવેલું એ એક અપૂર્વ સાજન છે, એટલે તેને કલ્પવૃક્ષ કહે છે તે યથાર્થ છે. બાકી કલ્પવૃક્ષ તે તેણે જોયું છે? ખરેખર, આ રચના કલાપ્રેમીને મંત્રમુગ્ધ કરે તેવી છે.
આવી જ એક બીજી અદ્દભુત રચના પૂર્વ મેઘનાદમંડપની ચેકીની છતમાં કરેલી છે. તે છે એક મસ્તક અને પાંચ દેહવાળી માનવ આકૃતિ. એક દેહ અને અનેક મસ્તકેવાળી મૂર્તિઓ અને તેનાં વર્ણને ઘણું મળે છે. પરંતુ એક માથું અને પાંચ દેહની રચના કેમ કરી હશે ? એ શું ફક્ત સાદું કલાસંયોજન જ હશે કે પછી પાંચ મહાભૂત, પાંચ પ્રાણ, પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિ અને પાંચ કર્મેન્દ્રિ વગેરે પંચકે જેને વશવત છે તેવા બ્રહ્મ કે આત્માના પ્રતીકરૂપે આ રચના કરી હશે?
બીજી એક વિશિષ્ટ અજબ રચના દક્ષિણ મેઘનાદમંડપ પાસેની દીવાલને પાર્શ્વનાથ ભગવાનને છત્ર ધરીને ઊભેલા સહસ્ત્ર ફૂણાવાળા ગણાતા નાગ ધરણેન્દ્રની છે. અનેક નાગણીઓ સાથે જેના દેહનાં વલય ગૂંથાઈ ગયા છે તેવા નાગરાજના દેહની ભૌમિતિક ગૂંથણું શિલ્પીની કલ્પનાશીલ બુદ્ધિની સુંદર નીપજ છે, આવી આવી અનેક કલાકૃતિઓ આ મંદિરમાં જોવા મળે છે, સ્તંભ ઉપરના બારીક કેતરકામવાળાં તરણે, ગર્ભસ્થ ઋષભદેવજીની માતાને આવતાં ચૌદ શુભ સ્વને, સ્તંભે ઉપરની અપ્સરાઓ અને ગર્ભગૃહની બહારના મડેવરની જંઘામાં પ્રદક્ષિણકમે ઊભેલા -દેવતાઓ કલાપ્રેમીને આકર્ષે છે અને ભક્ત હૃદયમાં આહ્લાદ ઉત્પન્ન કરે છે.
મેઘનાદમંડપના સ્તંભના ઠેકાઓમાં ભગવાન ઋષભદેવજીને
