________________
४८
સમ્યજ્ઞાનદીપિકા મન, ધન, વચનાદિક છે તે પણ હું નથી, ઈત્યાદિક (નિશ્ચય) કુંભારનાં અંતઃકરણમાં અચળ છે. તો અહીં નિશ્ચય સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનસ્વભાવમાં આ જ ભાવ ભાસન થાય છે કે જેમાં માટીનું કાર્ય ઘટ છે, તો એની અંદર, બહાર માટી છે તથા જલ, ફણ, તરંગ, બુદબુદ ઊપજે છે તે જલથી જુદાં નથી; તેમ જે જેનાં કાર્ય-કારણરૂપ છે તે છાનાં નથી. એ જ પ્રમાણે જે વસ્તુનાં કર્મ, કારણ, કાર્ય અને કર્તા છે કે જેનાં જે છે તેનાં તે જ છે. અર્થાત્ જેમ વ્યવહારદષ્ટિથી જોઈએ તો માટીનાં વાસણનો કુંભાર કર્તા છે પણ નિશ્ચય-પરમાર્થ- સત્યાર્થદષ્ટિથી જોઈએ તો કુંભાર, માટીનાં વાસણ, માટી અને ચક્ર-દંડાદિકને (પરસ્પર) એકમયપણું નથી તેથી માટીનાં વાસણરૂપ કર્મને કરનારી માટી જ છે. એ જ પ્રમાણે વ્યવહારથી તો નીચગોત્ર-ઉચ્ચગોત્ર જીવ કરે છે તથા નિશ્ચયથી સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનદષ્ટિ દ્વારા જોઈએ તો જ્ઞાનમયી જીવ નીચગોત્ર-ઉચ્ચગોત્રને કરતો નથી, અર્થાત્ ગોત્ર કર્મને કરવાવાળું ગોત્ર કર્મ જ છે. કર્મનાં વિધિ-નિષેધ કર્મનાં કર્મ જ કરે છે. નિશ્ચય સમ્યજ્ઞાનદૃષ્ટિથી આ પ્રમાણે દેખવું કે જ્ઞાનગુણમયી વસ્તુ અમૂર્તિક છે અને કર્મ મૂર્તિક છે, કૃત્રિમ છે. જેમ સૂર્ય અને અંધકારનો તસ્વરૂપ મેળ નથી તે જ પ્રમાણે કર્મ અને કેવલ જ્ઞાનનો (તસ્વરૂપ) મેળ નથી.
ઇતિ ગોત્ર કર્મ વિવરણ સમાપ્ત.
*
*
*
