________________
મોહનીય કર્મ વિવરણ
(દોહરો) પર સ્વભાવ પરરૂપકે, માને અપનો આપ, યે વિકલ્પ સબ છોડકે, નયે સિદ્ધગુણ થાપ.
જેમ મદિરા પીવાવાળો પોતાને અને પરને જાણતો નથી પણ મદિરાવશ યુદ્ધાતલ્લા વચન બોલે છે (જુઓ ચિત્ર); તે જ પ્રમાણે મોહનીયકર્મવશ જીવ પોતાનો પોતામાં પોતામય સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવને જાણતો નથી પણ પરને આ પ્રમાણે માને છે કે “આ તન, મન, ધન, વચનાદિક છે તે જ હું છું.' એ જ મોહ છે. હવે નિશ્ચય મોહના વચનને કહું છું તે સાંભળો. “આ તન, મન, ધન, વચનાદિક છે તે જ હું છું,' એક તો આ વિકલ્પ તથા બીજો આવો વિકલ્પ છે કે “આ તન, મન, ધન, વચનાદિક છે તે હું નથી' અર્થાત્ આ છે તે જ હું છું' તથા “આ છે તે હું નથી' એ બને વિકલ્પ જ છે, અને એ જ નિશ્ચય મોહ છે. આ બન્ને વિકલ્પને અને સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવવસ્તુને એક-તન્મયી અગ્નિ-ઉષ્ણતાવતુ સૂર્યપ્રકાશવત્ માને છે, જાણે છે, કહે છે તે મોહી મિથ્યાદષ્ટિ છે તથા એનાથી જે ભિન્ન છે તે સમ્યગ્દષ્ટિ છે. હું, તું, આ અને તે તથા એ ચારનો જેટલો ખેલ - વિલાસ છે તે સર્વને દ્રવ્યકર્મ, ભાવકર્મ, નોકર્મથી તન્મય - એકમય સમજવા. હાય, હાય! મોહનીય કર્મવશ જેને ભલા માને છે તેને જ પાછાં બૂરા માને છે, જેને ઈષ્ટ માને છે તેને જ અનિષ્ટ માને છે. મોહી જીવને આ નિશ્ચય નથી કે જેમાં જ્ઞાનગુણ છે તે જ હું છું, અને જો નિશ્ચય છે તો માત્ર કહેવા પૂરતો, પણ સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવ નથી. કારણ કે તન, મન, ધન, વચન આદિ અજીવ વસ્તુને અને જ્ઞાન ગુણમય
