________________
વેદનીય કર્મ વિવરણ
(દોહરો) વિષયસુખ તે દુઃખ છે, નિશ્ચયનય પરમાણ; ધર્મદાસ લુલ્લક કહે, સમજ દેખ મતિમાન.
મધથી લપેટેલી તલવારની ધારને (કોઈ) પુરુષ જીભથી ચાટે છે, ત્યાં તેને કંઇક તો મિષ્ટસ્વાદનો ભાસ થાય છે અને વધારે તો જિવાખંડનના દુઃખનો ભાસ થાય છે (જુઓ ચિત્ર); તે જ પ્રમાણે વેદનીય કર્મ બે પ્રકારનાં છે - શાતા અને અશાતા. ત્યાં સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવવસ્તુનો અનુભવ આ પ્રમાણે લેવો - જેમ સૂર્યપ્રકાશમાં કે આકાશમાં કોઈ સુખી વા કોઈ દુઃખી છે તેનું સુખ વા દુઃખ આકાશથી કે સૂર્ય અને સૂર્યપ્રકાશથી એક તન્મયી થઈને લાગતું નથી; તે જ પ્રમાણે સંસારનાં સુખ-દુઃખ અને શાતા-અશાતા-કર્મ તે સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાન સૂર્યને પહોંચતાં નથી, જ્ઞાનમયી સૂર્યને લાગતાં નથી. અર્થાત્ સમ્યજ્ઞાનમયી સૂર્યને અને આ શાતાઅશાતાવેદનીય કર્મને પરસ્પર સૂર્ય અને અંધકાર જેવો અંતરભેદ (તફાવત) પરસ્પરના સ્વભાવથી જ છે. એ બન્નેને સૂર્ય-પ્રકાશવતું એક તન્મયતા નથી, ન થશે કે ન થઈ હતી. ચાત્ જેમ દર્પણમાં જલ-અગ્નિની પ્રતિચ્છાયા ભાસ્યમાન થાય છે તે જ પ્રમાણે સ્વાતુ કેવલ જ્ઞાનમયી દર્પણમાં એ શાતાઅશાતારૂપ વેદનીય કર્મની ભાવવાસના ભાસ્યમાન થાય છે, તોપણ શાતા-અશાતા વેદનીય કર્મની સાથે તે કેવલ જ્ઞાનમયી દર્પણ તન્મયી થયો નથી, ન થશે કે ન છે. આ પરથી સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવનો અભાવ ન સમજવો, ન માનવો, ન કહેવો. યથા -
