________________
૧૫
વસ્તુસ્વભાવ વિવરણ ચિત્રાંગુલિકો દેખકે, મનમેં કરો વિચાર; ધર્મદાસ લુલ્લક કહે, પાવેગા ભવપાર.
જેમ સૂર્યનો પ્રકાશ, પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ આદિ કર્તા, કર્મ, ક્રિયા તથા શુભ-અશુભ વસ્તુની ઉપર છે તે જ પ્રમાણે ચિત્રહસ્તાંગુલીની ઉપર સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવસૂર્યનો જ્ઞાનગુણ પ્રકાશ છે. પરંતુ ચિત્રહસ્તાંગુલીથી તથા ચિત્રહસ્તાંગુલીનો ભાવ ક્રિયા કર્મ આદિ જેટલો કોઈ શુભાશુભ વ્યવહાર છે તેનાથી જ્ઞાનગુણ ન તન્મયી છે, ન તન્મયી થવાનો છે, કે ન તન્મયી થયો હતો. વળી, જ્ઞાનગુણ તથા જે ગુણીનો જ્ઞાન ગુણ છે તે પણ ચિત્રહસ્તાંગુલીની સાથે તથા ચિત્રહસ્તાંગુલીના ભાવ ક્રિયા કર્મ આદિ જેટલા કોઈ શુભાશુભ વ્યવહાર છે તેનાથી ન તન્મયી હતા, ન થશે તથા ન છે.
વિશેષ અન્ય સમજવા યોગ્ય છે તે સાંભળો! જેમ એક મોટું પહોળું લાંબુ સ્વચ્છ સ્વભાવમયી દર્પણ છે, તેની સામે અનેક પ્રકારના કાળા, પીળા, લાલ, લીલા, સફેદાદિ રંગના વાંકા, ચૂંકા, લાંબા, પહોળા, ગોળ, તિરછા આદિ આકાર છે. તેની પ્રતિચ્છાયા - પ્રતિબિંબ તે સ્વચ્છ દર્પણમાં તન્મયવતું દેખાય છે; તે જ પ્રમાણે સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વચ્છ સ્વભાવદર્પણમાં આ મનુષ્ય, દેવ, તિર્યંચ, નારકીના; સ્ત્રી, પુરુષ, નપુંસકના; તન, મન, ધન, વચનના તથા લોકાલોક આદિના શુભાશુભ જેટલા વ્યવહાર છે તેની પ્રતિચ્છાયા - પ્રતિબિંબ તે સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વચ્છ સ્વભાવદર્પણમાં તન્મયવત્ દેખાય છે, જાણે કીલિત કરી રાખ્યાં હોય, જાણે ચિત્રકારે લખી રાખ્યાં હોય, જાણે કોઈ શિલ્પકારે ટાંકણાથી કોરી રાખ્યાં હોય. ભાવાર્થ - સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વચ્છ
