________________
વસ્તુસ્વભાવ વિવરણ ગુપ્ત કહું તો અગુપ્ત હૈ કહાં
ગુપ્ત અગુપ્ત ઉભય નહિ ઐસો; જો હિ કહું સો હૈ નહિ, સુંદર
હૈ તો સહી પણ જૈસો કો તૈસો. - તે સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવવસ્તુને કોઈ કેવી માને છે, કોઈ કેવી માને છે. પરંતુ માનો ભલે, પણ વસ્તુ એ માને છે તેવી નથી. ભાવાર્થ - વસ્તુ તો પોતાના સ્વભાવમાં જેવી છે તેવી છે, તે જ છે. વસ્તુના સ્વભાવમાં તર્કનો અભાવ છે.
(ચોપાઈ) જોયાકાર બ્રહ્મ મલ માને, નાશકરણકો ઉદ્યમ ઠાને; વસ્તુસ્વભાવ મિટે નહિં ક્યું હિ, તાતેં ખેદ કરે શઠ યું હી.
(દોહરો) વસ્તુ વિચારત ધ્યાવતે, મન પાવે વિશ્રામ; રસ સ્વાદત સુખ ઊપજે, અનુભવ તાકો નામ. અનુભવ ચિંતામણિરતન, અનુભવ હૈ રસકૂપ; અનુભવ મારગ મોક્ષકો, અનુભવ મોક્ષસ્વરૂપ.
અર્થાત્ આ જેટલાં નય, ન્યાય, એકાંત, અનેકાંત, નિશ્ચય, વ્યવહાર, સ્યાદ્વાદ, પ્રમાણ, નય, નિપાદિ છે તેટલા જ વાદ-વિવાદ છે. વળી, જેટલા વાદ-વિવાદ છે તેટલાં જ મિથ્યાત્વ છે અને જેટલાં મિથ્યાત્વ છે તેટલો જ સંસાર છે. માટે -
(ચોપાઈ) સદ્ગુરુ કહે સહજકા ધંધા, વાદ-વિવાદ કરે સો અંધા. તથા “નાટક સમયસાર' ગ્રંથમાં પણ કહ્યું છે કે –
