________________
ॐ नमः
અથ વસ્તુસ્વભાવ વિવરણ
સમ્યગ્નાન સ્વભાવમેં લીન ભયે જિનરાજ; ધર્મદાસ ક્ષુલ્લક કરે નત્વા નિશ-દિન જાસ.
મૂળ વસ્તુ બે છે, એક જ્ઞાન તથા બીજી અજ્ઞાન. વળી, અજ્ઞાન વસ્તુ પાંચ છે પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ. આકાશ અને કાલ. આ પાંચ દ્રવ્ય છે. તેમાં પુદ્ગલ તો મૂર્તિક સાકાર છે તથા બાકીનાં ચાર દ્રવ્ય અમૂર્તિક નિરાકાર છે. તેમાં જ્ઞાનગુણ નથી. જીવ પણ અમૂર્તિક નિરાકાર છે, પરંતુ જેમ સૂર્યમાં પ્રકાશગુણ છે તેમ જીવમાં જ્ઞાનગુણ છે. માટે જીવવસ્તુ ઉત્તમ છે. પણ જે જીવ ગુરુના ઉપદેશથી પોતામાં પોતામય સ્વસ્વરૂપ સ્વાનુભવગમ્ય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવવસ્તુને જાણી ગયો તે (જીવ) તો ઉત્તમ છે, પૂજ્ય છે, માન્ય છે, ધન્યવાદ યોગ્ય છે. પરંતુ જેમ બકરાના મંડળમાં જન્મસમયથી જ પરવશતાથી કોઈ સિંહ રહે છે, તે પોતાને સિંહસ્વરૂપ સમજતો નથી, માનતો નથી; તે જ પ્રમાણે જે જીવ, અનાદિ કર્મવશ સંસારકારાગૃહમાં છે તે પોતામાં પોતામય સમ્યજ્ઞાનમયી સ્વભાવગુણને તો જાણતો નથી, માનતો નથી પણ અનાદિ કર્મવશ પોતાને આવો માને છે કે જે આ જન્મ, મરણ, નામ, અનામ, આકાર, નિરાકાર, તન, મન, ધન, વચન, વિચાર, બુદ્ધિ, સંકલ્પ, વિકલ્પ, રાગ, દ્વેષ, મોહ, કામ, કર્મ, ક્રોધ, માન, માયા, લોભ અને પાપ-પુણ્યાદિક છે તે જ હું છું, અર્થાત્ જે સ્વરૂપજ્ઞાનરહિત છે તે જીવ તો છે પરંતુ અશુદ્ધ સંસારી જીવ છે.
હવે એક-બે, સંખ્યાત-અસંખ્યાત, એકાંત-અનેકાંત, એક
-
