________________
ભાંતિખંડન દૃષ્ટાંત
૮૫
પ્રમાણે આ જગત-સંસારની અંદર, બહાર અને મધ્યમાં સ્વસમ્યજ્ઞાનમય છે તે શું ત્યાગે અને શું ગ્રહણ કરે?
જેમ સમુદ્રની ઉપર કલ્લોલ ઊપજે છે અને વિણશે છે; તે જ પ્રમાણે સ્વસમ્યજ્ઞાનમય સમુદ્રમાં તે સ્વપ્ન સમયનું જગત ઊપજે છે તથા જાગ્રત સમયનું જગત વિશે છે; વળી, જાગ્રત સમયનું જગત ઉત્પન્ન થાય છે અને સ્વપ્ન સમયનું જગત વિણશે છે.
જેમ કોઈ જન્માંધ, રત્નસુવર્ણાદિકનાં આભૂષણ પહેરે છે તે વૃથા છે; તે જ પ્રમાણે સ્વસમ્યભાવ-સમ્યજ્ઞાનાનુભવની પરમાવગાઢતા વિના વ્રત, શીલ, તપ, જપ, નિયમાદિક સંપૂર્ણ વૃથા છે.
જેમ કોઈ પુરુષ, વૃક્ષને પકડી (જુઓ ચિત્ર) પોતાના મુખથી કહે કે “હું બંધ-મોક્ષથી ક્યારે ભિન્ન થઈશ?' એ જ પ્રમાણે જે બંધ-મોક્ષથી ભિન્ન થવાની ઇચ્છા કરે છે તે સ્વસ્વભાવ સમ્યજ્ઞાનરહિત મૂર્ખ-મિથ્યાદષ્ટિ છે. ભાવાભાવ વિકાર છે તે પોતપોતાના સ્વભાવથી જ છે.
જેમ તોલમાં ગુંજો (એક વજન) અને સોનું બરોબર છે, પરંતુ મૂળ સ્વભાવમાં તે બરાબર નથી; તે જ પ્રમાણે જગત અને જગદીશ એ બને બરાબર જ છે, પરંતુ મૂળસ્વરૂપ સમ્યજ્ઞાન સ્વભાવમાં એ બન્ને બરાબર નથી.
જેમ ધૂમાડા વિનાની અગ્નિ શોભાયમાન છે, તે જ પ્રમાણે ભ્રમરૂપ ધૂમાડારહિત સ્વસમ્યજ્ઞાનમય સ્વભાવવતુ શોભાયમાન ભાસે છે.
જેમ જ્વરના અંત સમયે ભોજન પ્રિય લાગે છે, તે જ પ્રમાણે શુભાશુભ સંસારના અંત(રૂપ) સ્વસ્વરૂપ સમ્યજ્ઞાનાનુભવ
