________________ જે સાધનના બળે કર્મબંધ શિથિલ હોય છે, ઉપશમ પામે છે, ક્ષીણ હોય છે. માટે તે જ્ઞાન, દર્શન, સંયમાદિ મોક્ષપદના ઉપાય છે. ત્રીજો ઉપાય સમાધિ કહ્યો. આત્માને અધિક જાણકાથી જગતના પદાર્થોમાં ઈષ્ટ અનિષ્ટ-બુદ્ધિરૂપ વિષમ ભાવને અભાવ તે સમાધિ, આત્મ-પરિણામની સ્વસ્થતાને શ્રીતીર્થકર સમાધિ કહે છે. કહ્યું છે કે (હરિગીત) | ચારિત્ર છે તે ધર્મ છે, ને ધર્મ છે તે સામ્ય છે; * છે ! ને સામ્ય જીવને મહાભવિહીન નિજ પરિણામ છે.' આ રત્નત્રય (દર્શન-જ્ઞાન-સંયમ) પરમાર્થથી એકસાથે પ્રગટે છે. તેનું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે કહ્યું છે : (ગીતિ ) 5] જે ચેતન જડ ભાવે અવલેક્યા છે મુનીન્દ્ર સર્વ ' તેવી અંતર આસ્થા, પ્રગટયે દર્શન કર્યું છે ત. સમ્યફ પ્રમાણ પૂર્વક, તે તે ભાવો નાનવિષે ભાસે; સમ્યજ્ઞાન-કહ્યું તે, સંશય વિશ્વમ મોહ ત્યાં નાસ્પે. વિષયારંભ નિવૃત્તિ, રાગદ્વેષને અભાવ જ્યાં થાય; સહિત સમ્યદર્શન, શુદ્ધ ચરણ ત્યાં સમાધિ સદુપાય. ચોથે ઉપાય વૈરાગ્ય કહ્યો. દેહ, સંસાર અને ભોગના પદાર્થો પ્રત્યે અનાસક્ત બુદ્ધિનું ઉપજવું તે વૈરાગ્ય છે. જેને રાગ ઓછો થઈ ગયેલ છે તેવા વિરાગી પુરુષને ભાવ તે વૈરાગ્ય છે. ' પાંચમાં ઉપાય તરીકે ભક્તિ આદિ સાધન કહ્યાં. પરમાત્મા અને સદૃગુરુ પ્રત્યે, તેમના ગુણોની સાચી ઓળખાણપૂર્વક નિઃસ્વાર્થ અનુરાગ કરવો તે ભક્તિ, જ્ઞાની પુરુષને આશ્રય કરવારૂપ ભક્તિમાર્ગ જિને નિરૂપણ કર્યો છે, કે જે માર્ગ આરાધવાથી સુલભપણે જ્ઞાનદશા ઉત્પન્ન થાય છે.” ભક્તિના મુખ્ય નવ પ્રકાર બતાવ્યા છે. 3. શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર, 568. 4. પ્રવચનસાર, 7 (હિ. જે. શાહ કૃત ગુજરાતી પદ્યાનુવાદ). 5. શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર પત્રાંક, 724. 1. શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર, 572. 32 અધ્યાત્મને પંથે
