Page Text
________________ તે કર્તાપણું ત્રિવિધ શ્રીજિને વિવેચ્યું છે; પરમથથી સ્વભાવપરિણતિએ નિજસ્વરૂપનો કર્તા છે. અનુપચરિત (અનુભવમાં આવવા યોગ્ય, વિશેષ સંબંધસહિત) વ્યવહારથી તે આત્મા દ્રવ્યકર્મને કર્તા છે. નિગમનય, સંગ્રહનય, વ્યવહારનય, ઋજુસૂવનય, શબ્દનય, સમભિરૂઢનય, અને એવંભૂતનય -એમ છે.' અહીં અધ્યાત્મનું પ્રયોજન હેવાથી તે સાત નેને સંક્ષેપીને, કરુણાસાગર શ્રીગુરુએ આત્માનું પરિજ્ઞાન કરાવવા અને તેને કર્તા-કર્મ-સંબંધ બતાવવા માટે મુખ્ય એવા ત્રણ નાનું આલેખન કર્યું છે. આત્માનું કર્તા-કર્મ પણું આ ત્રણ મુખ્ય ન દ્વારા નીચે પ્રમાણે જાણવું. પ્રથમ, નિશ્ચયદષ્ટિએ જોતાં દરેક આત્મા પોતપોતાની પરિણતિને કર્તા છે. અહીં એમ સમજવું કે મોક્ષમાર્ગમાં રત્નત્રયરૂપે (સમ્યગદર્શન-જ્ઞાનચારિત્રની એકતારૂપે) આત્માની જે અવસ્થા સાધનાકાળ દરમ્યાન પ્રગટે છે તે પરિણતિને ઉત્પાદનકર્તા આત્મા પિતે જ છે અને સંસાર-અવસ્થામાં આત્માને અજ્ઞાન-અસંયમને લીધે જ શુભાશુભ ભાવે પ્રગટે છે. માટે એમ નક્કી કરવું કે, યોગ્ય દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવનો સદૂભાવ હતાં, શુભાશુભ ભાવની ઉત્પત્તિમાં અને શુદ્ધ ભાવની ઉત્પત્તિમાં આત્મા પોતે જ કર્તા થઈને પરિણમે છે, બીજું કઈ નહિ. કહ્યું છે કે, “આત્મા તે સદા પિતાના ભાવને કરે છે અને પરદ્રવ્ય પરના ભાવને કરે છે; કારણ કે પિતાના ભાવે છે તે તે પિતે જ છે અને પરના ભાવે છે તે પર છે. આમ શુદ્ધનિશ્ચયનયની અપેક્ષાએ આત્માનું કર્તાકર્મપણું કહ્યું. હવે બીજી દષ્ટિએ આત્માનું કર્તાપણું જણાવતાં કહે છે કે જે જે ભાવ આત્મા કરે, તેવા તેવા પ્રકારના કર્મ પરમાણુઓને તેની સાથે (આશ્રવબંધરૂપે) સંબંધ થઈ જાય છે. આ સંબંધને સત્યાર્થ કહ્યો છે કારણ કે આત્માના ભાવને અને કર્મપરમાણુની જાત-જો-રસ વગેરેને નિયમિત સંબંધ છે. મતલબ એમ છે કે આત્મપરિણામને અનુરૂપ અને અનુકૂળ હોય તે જ કર્મબંધ થાય છે, જેની વિશેષ વ્યવસ્થા 1. તત્ત્વાર્થસૂત્ર, 1/33. 2. आत्मभावान् करोत्यात्मा परभावान् सदा परः / आत्मैव ह्यात्मनो भावाः परस्य पर एव ते // पालना -સમયસારકળશ, 56, અધ્યાત્મને પંથે
| SR No. | 007117 |
| Book Title | Adhyatmane Panthe |
| Original Sutra Author | Shrimad Rajchandra |
| Author | Mukund Soneji |
| Publisher | Satshrut Seva Sadhna Kendra |
| Publication Year | 1980 |
| Total Pages | 6 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |