________________ જેમ ઘટપટાદિ પદાર્થો છે, તેમ આત્મા પણ છે. અમુક ગુણ હોવાને લીધે જેમ ઘટપટાદિ હોવાનું પ્રમાણ છે તેમ સ્વપર પ્રકાશક એવી ચૈતન્ય સત્તાને પ્રત્યક્ષ ગુણ જેને વિષે છે એ આત્મા હોવાનું પ્રમાણ છે. ઘડે, વસ્ત્ર આદિ રૂપી જડ પદાર્થોનું અસ્તિત્વ સ્પર્શ-રસ-ગંધાદિ ગુણેની વિદ્યમાનતાને લીધે નક્કી કરી શકાય છે. જેમ કે ઘડે માટીમાંથી બનાવવામાં આવે છે, કુંભાર ચાકડા ઉપર તેને બનાવે છે, તેમાં પાણીને ઠંડું રાખવાને ગુણ છે, તે લાલ કે કાળા રંગને હોય છે, તે જમીન પર પડે તે ફૂટી જાય છે વગેરે લક્ષણોથી ઘડાને નિર્ણય થઈ શકે છે. કંઈક આવી જ પદ્ધતિથી આત્માની પણ ઓળખાણ થઈ શકે છે. સુખ અને દુઃખને જે અનુભવ કરે છે; જેને વિયોગથી મનુષ્ય (અથવા અન્ય પ્રાણી) શબ-મુદું બની જાય છે તે અરૂપી ચેતન પદાર્થ તે આત્મા છે. જગતના પદાર્થોમાં અનેક ગુણ જોવામાં આવે છે. જેમ કે સેનું પીળું પણ છે, ચળકાટવાળું પણ છે, વજનદાર પણ છે, અને કાટ ન ચડે તેવું પણ છે તેમ આત્મામાં પણ અનેક ગુણ છે. આ ગુણને શક્તિ પણ કહેવામાં આવે છે. તે શક્તિઓનું વર્ણન કરતાં શ્રીગુરુ કહે છે? - “જે દ્રષ્ટા છે દષ્ટિને, જે જાણે છે રૂ૫, " અબાધ્ય અનુભવ જે રહે, તે છે જીવ સ્વરૂપ.” છે “શુદ્ધ બુદ્ધ ચૈતન્યઘન, સ્વયંતિ સુખધામ બીજું કહીએ કેટલું? કર વિચાર તે પામર '! સમતા, રમતા, ઊંધિતા, જ્ઞાયકતા, સુખભાસ, વેદકતા ચૈતન્યતા, એ સબ જીવ વિલાસ,”૩ 1. 2. શ્રીઆત્મસિદ્ધિશાસ્ત્ર, 51, 117. 3. શ્રી સમયસાર નાટક, ઉત્થાનિકા, 26. અધ્યાત્મને પંથે
