________________
વસ્તુપાલે પણ ટાળ્યા નહિ. એ ટાળી ન શકે. એ ઊભા રહી ગયા. હાથ જોડ્યા, ને વિવેકથી કહ્યું, બોલો સાહેબ ! શું આદેશ છે? ત્યારે આચાર્યે એક શ્લોક કહ્યો. એ શ્લોકની ત્રણ લીટી તેઓ બોલીને અટકી ગયા, ચોથી લીટી ન બોલ્યા. શ્લોક સાંભળો :
ग्रावाणो मणयो हरिर्जलचरा लक्ष्मीः पयोमानुषी मुक्तौघाः सिकताः प्रवाललतिकाः शेवालमम्भः सुधा तीरे कल्पमहीरुहः किमपरं नाम्नापि रत्नाकरः
શ્લોક આવે એટલે મંત્રી અર્ધા અધ થઈ જાય ! કાવ્યો અને કવિઓના એ પ્રબળ આશક ! નવો શ્લોક સાંભળતાં જ સ્થળ-કાળ ભૂલીને તન્મય થઈ ગયા. પૂછ્યું, સાહેબ ! આનો અર્થ તો કરો ! આચાર્યે કહ્યું કે આના અર્થમાં તો તમારે એક વાર્તા સાંભળવી પડે, ને તમને મોડું થતું હશે ને ! તમે જાવ. વાર્તામાં મોડું થઈ જશે, તમારો સમય બગડશે.
વસ્તુપાલ કવિ હતા. એમને રસ પડી ગયો. કવિને સાહિત્યની વાત આવે એટલે રસ પડે. જેમ તમને ચડાવાની વાત આવે ને રસ પડે તેમ. મંત્રીએ કહ્યું, ભલે મોડું થતું. વાત કરો. અને મહારાજે વાત માંડી :
વેરાવળ બંદર એ સૌરાષ્ટ્રના સાગરકાંઠાનું એક મોટું બંદર છે. ત્યાંનો એક માણસ ફરતો ફરતો એકવાસ જેસલમેર ગયો. જેસલમેર એટલે થળીનો પ્રદેશ, રણપ્રદેશ. ત્યાં એક ગામડું હતું. ગામના ગોંદરે ચોતરો, અને ચોતરે થોડાક ગ્રામ્ય જનો બેઠેલા. સવારનો પહોર હતો. ઠંડીની મોસમ હતી. સગડી સળગાવીને તાપતાં તાપતાં ટાઢ ઉડાડતા હતા, ત્યાં આ વટેમાર્ગ ત્યાં પહોંચ્યો. પૂછ્યું, ક્યાંથી આવ્યા ? કહે, દરિયાકિનારેથી. પેલા કહે કે દરિયો એટલે શું? એમાં હોય? રણપ્રદેશના
43
