________________
“ગૌઆની આગળ મૂકો સોનાના તાર, પણ ઘાસના પૂળામાં એનો સઘળોય સાર.”
હશે ! મૂળ વિષય પર આવું. વસ્તુપાલનું જીવન જોઈને એક પ્રશ્ન થાય કે એક જ વ્યક્તિ હજારો-લાખોનો સંહાર થાય તેવાં યુદ્ધો પણ કરી શકે અને બાર વ્રતધારી શ્રાવક પણ હોઈ શકે; રાજકાજની અનેક ખટપટોની વચ્ચે પણ રાજ્યની ધુરાને આબાદ સંભાળી શકે અને તેમ છતાં પોતાની આંતરિક શુદ્ધિ અને નિર્મળતાને અકબંધ જાળવી શકે; શાસનપ્રભાવનાનાં અનેકાનેક અનૂઠાં કાર્યો પણ સર્જી શકે અને છતાં શાસનના એક અદના સેવકની જેમ વર્તી શકે – કઈ રીતે બનતું હશે આ બધું? કેટલું મજબૂત ઘડતર થયું હશે એમનું? એમના ઘડવૈયા કેટલી વિશાળ, કેટલી ઉદાર, કેટલી ગંભીર દૃષ્ટિ ધરાવતા હશે ? કોણ હશે આ મહામાનવના ઘડવૈયા ? કોણ હશે આ મૂર્તિના શિલ્પી ? આ પ્રશ્નનો જવાબ મેળવવા માટેનો આ વિશે મંથન કરવાનો જ આજે ઉપક્રમ છે.
વસ્તુપાલનું ઘડતર કરવામાં અનેક ગુરુભગવંતોનું યોગદાન હતું. આ ગુરુભગવંતો ન હોત તો વસ્તુપાલના હાથે આટલાં શાસનપ્રભાવનાનાં કાર્યો તો ન જ થયાં હોત, પણ વસ્તુપાલ “જૈન” રહ્યા હોત કે કેમ એ પણ શંકાસ્પદ છે.
બન્યું હતું એવું કે વસ્તુપાલ “મંત્રીશ્વર' પદની જવાબદારી સંભાળ્યા પછી રાજકાજમાં એવા તો ખૂંપી ગયા કે જૈનધર્મની સાધના-આરાધના માટે તો એમાં કોઈ સમય જ નહોતો બચતો. અને કદાચ બચે તો એ વધેલો સમય વિદ્વાનો સાથે સાહિત્યગોષ્ઠી અને આનંદપ્રમોદમાં વહી જતો હતો. સ્વાભાવિક રીતે બનતું આવ્યું છે તેમ, એમની સત્તા-સંપત્તિનો ગેરલાભ
10
