________________
४८४
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-ढुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ।
[हरिसइ ] 'हषू अलीके' (५३५) हृष् । वर्तः तिव् । 'व्यञ्जना०' (४।२३९) अत् । अनेन अरि० - हृ० → हरि० । 'श-षोः सः' (१२२६०) १० → स० । 'लोकात्' (१।१।३) हरिसति । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० → इ० हरिसइ ॥२३५॥
रुषादीनां दीर्घः ॥८।४।२३६ ॥ रुष इत्येवंप्रकाराणां धातूनां स्वरस्य दीर्घो भवति ।। रूसइ । तूसइ । सूसइ । दूसइ । पूसइ । सीसइ इत्यादि | [रुषादीनां दीर्घः ] रुषादि षष्ठी आम् । दीर्घ प्रथमा सि ।
[रूसइ] 'रुषंच रोषे' (१२१५) रुष् । वर्त्तः तिव् । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१२१२३) रुषति । 'श-षोः सः' (१।२६०) ष० → स० । अनेन दीर्घः-रु० → रू० । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० → इ० रूसइ ।
[तसड़] 'तुषं तुष्टौ' (१२१३) तुषु । वर्तः तिव । 'व्यञ्जना०' (४।२३९) अत् । 'लोकात' (१३) तुषति । 'शषोः सः' (१।२६०) ष० → स० । अनेन दीर्घः- तु० → तू० । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० → इ० तूसइ ।
[सूसइ ] 'शुषंच् शोषणे' (१२०८) शुष् । वर्त० तिव् । 'व्यञ्जना०' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।१३) शुषति । 'श-षोः सः' (१।२६०) शु० → सु० - १० → स० । अनेन दीर्घः- सु० → सू० । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० → इ० सूसइ ।
[दूसइ ] 'दुषंच वैकृत्ये' (१२०९) दुष् । वर्तः तिव् । 'व्यञ्जनाददन्ते' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।१।३) दुषति । 'श-षोः सः' (१।२६०) ष० → स० । अनेन दीर्घः - दु० → दू० । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० → इ० दूसइ ।
[पूसइ ] 'पुषश् पुष्टौ' (१५६४) पुष् । वर्त० तिव् । 'व्यञ्जना०' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।११३) पुषति । 'श-षोः सः' (१।२६०) ष० → स० । अनेन दीर्घः- पु० → पू० । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० → इ० पूसइ ।
[सीसइ ] 'शिष्लूप् विशेषणे' (१४९२) शिष् । वर्त० तिव् । 'व्यञ्जना०' (४।२३९) अत् । 'लोकात्' (१।१।३) शिषति । 'श-षोः सः' (१२२६०) शि० → सि० - १० → स० । अनेन दीर्घः - सि० → सी० । 'त्यादीनामाद्य०' (३।१३९) तिव्० → इ० सीसइ ॥२३६॥ ।
युवर्णस्य गुणः ॥ ८।४।२३७ ॥ धातोरिवर्णस्य उवर्णस्य च किङ्त्यपि गुणो भवति । जेऊण । नेऊण । नेइ । नेन्ति । उड्डेइ । उड्डेन्ति । मोत्तूण । सोऊण । क्वचिन्न भवति - नीओ । उड्डीणो ॥ [युवर्णस्य गुणः] युवर्ण षष्ठी ङस् । गुण प्रथमा सि ।
[जेऊण] 'जि अभिभवे' (८) जि । जयनं पूर्वम् । 'प्राक्काले' (५।४।४७) क्त्वाप्र० । 'क्त्वस्तुमत्तूण-तुआणाः' (२।१४६) क्त्वा० → तूण० । अनेन गुणः - जि० → जे० । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) त्लुक् जेऊण ।
[नेऊण] 'णींग प्रापणे' (८८४) णी । 'आदेष्ष्णोऽष्व०' (शाकटायने (४।२।२६१) ('पाठे धात्वादे०' (२।३।९७)) णी० → नी० । नयनं पूर्वम् । 'प्राक्काले' (५।४।४७) क्त्वाप्र० । 'क्त्वस्तुमत्तूण-तुआणाः' (२।१४६) क्त्वा० → तूण० । अनेन गुणः - नी० → ने० । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) त्लुक् नेऊण ।
