________________
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान - दुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ॥
[ कइमो ] कतम । प्रथमा सि 'क-ग-च-ज-त-द-प-य-वां प्रायो लुक् (१।१७७) त्लुक् । अनेन अस्य इः । 'अत: सेर्डो:' (३२) सि०
डो०
४४
←
-> .
ओ० कड़मो ॥४८॥
सप्तपर्णे वा ॥ ८१९१४४९ ॥
सप्तपर्णे द्वितीयस्याऽत इत्वं भवति वा ॥ छत्तिवण्णो छत्तवण्णो ॥
[ सप्तपर्णे वा ] सप्तपर्ण सप्तमी ङि । वा प्रथमा सि ।
ति०
[छत्तिवण्णो छत्तवण्णो] सप्तपर्ण (२) । षट् शमी-शाव सुधा सप्तपर्णेष्वादेश्छ: ' (१।२६५) सस्य छ। 'क-गट-ड-त-द-प०' (२॥७७) प्लुक्। 'अनादौ०' (२२८९) तस्य द्वित्वम् अनेन वा त० पो वः' (११२३१) प०व० 'सर्वत्र ल०' (२०७९) रलुक्। 'अनादौ०' (२१८९) णस्य द्वित्वम् । प्रथमा सि → डो० ओ० 'डित्यन्त्य०' (२|१|११४) अलुक् छत्तिवण्णो छत्तवण्णो ॥ ४९ ॥
'अत: सेडों:' (३२) सि०
->
->
I
मट्यइव ॥ ८।११५० ॥
मयट्प्रत्यये आदेरत: स्थाने अइ इत्यादेशो भवति वा ॥ विषमयः [ मयट्यइव ] मयट् सप्तमी कि अइ प्रथमा सि वा प्रथमा सि । [विसमड़ओ विसमओ ] विष। विषं प्रकृतमत्र षोः सः' (१।२६०) ष० स० । अनेन वा मस्य मध्ये योऽकारस्तस्य अइ इत्यादेशः । 'क-ग-च-ज० ' (१।१७७) ब्लुक् । प्रथमा सि । 'अतः सेडों' (३२) सि० डो० ओ० 'डित्यन्त्य०' (२२११११४) अलुक् विसमड़ओ विसमओ ॥५०॥
'प्रकृते मयटू' (७३|१) मयट्
मय विषमय (२) । 'श
ईहरे वा ।। ८।११५१ ॥
विसमईओ विसमओ ||
हरशब्दे आदेरत ईर्वा भवति । हीरो हरो ॥
[ईहर वा] ई प्रथमा सि हर सप्तमी ङि । वा प्रथमा सि ।
->
[ हीरो हरो ] हर (२) । अनेन वा हस्य ही० प्रथमा सि । 'अत: सेड' (३२) सि० डो० ओ० । 'डित्यन्त्यस्वरादेः' (२१११११४) अलुक् हीरो हरो ॥ ५१ ॥
ध्वनि- विष्वचोरुः ॥ ८।१५२ ॥
अनयोरादेरस्य उत्वं भवति ॥
झुणी । वसुं ॥ कथं सुणओ ? । शुनक इति प्रकृत्यन्तरस्य । श्वन्शब्दस्य तु सा साणो इति प्रयोगौ भवतः ॥ [ ध्वनिविष्वचोरुः ] ध्वनिश विष्वक् च = ध्वनिविष्वचौ तयोः ध्वनिविष्वचोः षष्ठी ओस्। उ प्रथमा सि
I
[झुणी ] ध्वनि । प्रथमा सि । 'त्व - थ्व - द्व-ध्वां च-छ-ज-झा: क्वचित् ' (२।१५) ध्वस्य झः । अनेन झस्य झुः । 'नो णः' (१।२२८) नि० णि० । 'अक्लीबे सौ' (३।१९) दीर्घः णि० णी० । 'अन्त्यव्य०' (१।११) स्लुक् झुणी ।
१. H. L. M. वा भवति । २. L वा भवति ।
३. विसमइओ च्चिअ काण वि काण वि वोलेइ अभिअणिम्माओ । काण वि विसामिअमओ काण वि अविसामओ कालो ॥ [ध्व० लो० तृतीयोद्योतः ]
विषमय इव केषामपि केषामपि प्रयात्यमृतनिर्माणः । केषामपि विषामृतमयः केषामप्यविषामृतः कालः ॥
