________________
२१४
व्युत्पत्तिदीपिकाभिधान-ढुण्ढिकया समर्थिते सिद्धहेमप्राकृतव्याकरणे ।
[दिओ] द्विप । प्रथमा सि । 'सर्वत्र०' (२७९) व्लुक् । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) प्लुक् । 'अत: से?:' (३।२) सि० → डो० → ओ० दिओ।
[दुआई] द्विजाति । 'सर्वत्र०' (२१७९) व्लुक् । 'द्विन्योरुत्' (१९४) दि० → दु० । 'क-ग-च-ज०' (१।१७७) ज-तयोर्लुक् । प्रथमा सि । 'अक्लीबे सौ' (३।१९) दीर्घः । 'अन्त्यव्यः' (१।११) स्लुक् दुआई।
क्वचिदनुक्रमेण लुक् - ऊर्ध्ववर्तिनोऽधोवर्तिनश्च । यथा -
[वारं दारं] द्वार । 'क-ग-ट-ड०' (२।७७) द्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१२२३) अनुस्वारः वारं । द्वार । 'सर्वत्र०' (२७९) व्लुक् । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३६२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१।२३) अनुस्वारः दारं ।
[उव्विग्गो उव्विण्णो] उद्विग्न । प्रथमा सि । 'क-ग-ट-ड०' (२७७) द्लुक् । 'अनादौ०' (२।८९) वस्य द्वित्वम्। 'अधो म-न-याम्' (२।७८) न्लुक् । 'अनादौ०' (२८९) गस्य द्वित्वम् । प्रथमा सि । 'अत: से?:' (३।२) सि० → डो० → ओ० उव्विग्गो ।
उद्विग्न । 'क-ग-ट-ड०' (२।७७) लुक् । 'अनादौ०' (२।८९) वस्य द्वित्वम् । 'क-ग-ट-ड०' (२७७) ग्लुक् । 'नो णः' (१।२२८) नस्य णः । 'अनादौ०' (२।८९) णस्य द्वित्वम् । प्रथमा सि । 'अत: से?:' (३२) सि० → डो० → ओ० उविण्णो ।
[वन्द्रं] वन्द्र । प्रथमा सि । 'क्लीबे०' (३।२५) सि० → म्० । 'मोऽनु०' (१९२३) अनुस्वारः वन्द्र-समूहः ॥७९॥
द्रे रो नवा ॥८॥२८० ॥
'द्रशब्दस्य रेफस्य वा लुग भवति ।।
चन्दो चन्द्रो । रुद्दो रुद्रो । भदं भद्रं । समुद्दो समुद्रो ॥ हृदशब्दस्य स्थितिपरिवृत्तौ द्रह इति रुपम्, तत्र दहो द्रहो ॥ केचिद् रलोपं नेच्छन्ति ॥ दहशब्दमपि कश्चित् संस्कृतं मन्यते ॥ वोद्रहादयस्तु तरुणपुरुषादिवाचका नित्यं रेफसंयुक्ता देश्या एव ॥ सिखन्तु वोद्रहीओ । वोर्लाह-द्रहम्मि पडिआ ॥
[द्रे रो नवा] द्र सप्तमी ङि । र् षष्ठी ङस् । नवा प्रथमा सि ।
[चन्दो चन्द्रो] चन्द्र । अनेन वा लुक् । प्रथमा सि । 'अतः से?ः' (३।२) सि० → डो० → ओ० चन्दो । पक्षेचन्द्र । प्रथमा सि । 'अत: सेझैः' (३।२) सि० → डो० → ओ० चन्द्रो ।
[रुद्दो रुद्रो] रुद्र । प्रथमा सि । अनेन वा लुक् । 'अनादौ०' (२।८९) दस्य द्वित्वम् । 'अत: से?ः' (३२) सि० → डो० → ओ० रुद्दो । पक्षे-रुद्र । प्रथमा सि । 'अतः से?:' (३२) सि० → डो० २ ओ० रुद्रो ।
१. H. L. M. द्रशब्दे । E. द्रे शब्दे । २. सिक्करिअमणिअमुहवेविआई धुअहत्थसिञ्जि(ज्जि)अव्वाइं । सिक्खन्तु वोडहीओ कुसुम्भ तुम्ह प्पसाएण ॥ [गा० स० - ४।९२] सीत्कारमणितमुखवेपितानि धूतहस्तशिञ्जितव्यानि । शिक्षन्तां कुमार्यः कुसुम्भ युष्मत्प्रसादेन ॥ ३. ते चिय धण्णा ते चिय सप्पुरिसा ते जियंतु जियलोए । वोद्दह-दहम्मि पडिया तरंति जे चेव लीलाए । [प० प्र० - २।११७] ते चैव धन्याः ते चैव सत्पुरुषाः ते जीवन्तु जीवलोके । यौवनद्रहे पतिताः तरन्ति ये चैव लीलया ॥
