________________
શ કરવાનો હતો? વળી શરીર ઉપરથી મેહ સૌ ભગવાને પહેલેથી જ કાઢી નાખ્યો હતો, એટલે શરીરના દુઃખે દુઃખા, થવાનું તેમને હતું જ નહિ.આ બધાનો વિચાર કરી, ભગવાન તે રસ્તે ચાલી નીકળ્યા. સ્તામાં વિચાર કરતાં ગયાં કે, આ ચંડકેશિક ઉગ્ર સ્વભાવવાલો છે, છતા સુલભ બધી છે. તેને સમજાવતાં વાર લાગે તેમ નથી. તે વિચારી આ અશુભ કર્મના ઉદયમાં સપડાયે છે, પરંતુ તેની માનસિક વૃત્તિ નિખાલસ છે તો જરૂર તેનું પરિવર્તન થઈ શકશે.
કદાચ કોઈ કારણે ચિત્તનો અમુક અંશ વિકત થઈ ગયો તો એમ સમજવાનું નથી કે તેનું આખું ચિત્ત વિકૃત બની ગયું છે. અમુક ચિત્તવૃત્તિઓ વિકારી થઈ જાય છે, પણ બાકીની વૃત્તિઓ નિર્વકારી હોવાથી, વિકારી ચિત્તવૃત્તિને, નિર્વિકાર અવસ્થામાં ફેરવી શકાય છે. કારણ ચિત્ત-મન અનેક વૃત્તિઓનું બનેલું હોય છે. અનંત કાલના ભવ-ભ્રમણ દરમ્યાન અનેક શુભા શુભ બંને વૃત્તિઓ ઘડાએલી હોય છે. એટલે સારી અને નરસી બંને વૃત્તિઓથી વ્યાપ્ત થયેલ ચિત્ત અનેક સુંદર અને સુંદર ભાવને પ્રકટ કરે છે.
ચંડકૌશિક કે વિષય મેં ભગવાન કે વિચાર કા વર્ણન
ભગવાન ચંડ કેશિકની મલિનવૃત્તિને ખસેડવા માગતાં હતાં. તેનું ચિત્ત જે દુષ્ટ કાર્ય માં રમણ કરે છે તેમાંથી તેને હટાવી, અન્ય ભાવ ઉપર નજર પડતાં, તેને પિતાનું નિજસ્વરૂપ સમજાઈ જશે, એમ માની, ભગવાને આ વિકટ માગ પકડયો.
ચિત્તનો ચમકારો અને ઝકાવ, જેટલો અને જેટલી શક્તિ એ અનિષ્ટતા-ઉપર વળે છે. તે જ ચમકારે અને ઝુકાવ અને તેટલી જ શક્તિ એ ઈષ્ટ ભાવ ઉપર પણ પડે છે. એ મૂળભૂત શક્તિ ચિત્તમાં કામ કરી રહી છે અને જે શક્તિ શુભ અને અશુભ બંને વૃદ્ધિઓમાં કામ કરે છે તે ચિત્તશક્તિને યથાયોગ્ય સમજી તેનું પરીવર્તન કરવું જોઈએ.
ધાન્યન પકવવાની અને ધાન્યને બાળી નાખવાની એમ બે શક્તિઓ અગ્નિમાં જોવામાં આવે છે તેવી રીતે શુભ અને અશુભ બંને કત માં કામ કરતી શક્તિ આત્માના એક જ અંશમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી છે. હવે આપણે જોવાનું એ રહે છે કે આ શક્તિને શેમાં ઉપયોગ કરે ? આ શક્તિને શુભ કે અશુભ માં ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર
વ્યક્તિ પરત્વેને હોય છે અને તે કાર્ય વ્યક્તિને આધિન રહે છે. ઘણુ ચક્રવર્તિઓએ પિતાની શક્તિને ઉપયોગ નિજ સાધનમાં વાપરી આમાર્થ પ્રાપ્ત કર્યો અને બીજાઓ તેજ શક્તિને સંસાર અર્થે વાપરી અશુભ કર્મો બાંધી અધમ ગતિમાં પહોંચી ગયા.
શ્રી કલ્પ સૂત્ર: ૦૨
૫૭
