________________
ચાર પરમાંગ જીવને માટે દુલ ભ છે-(૧) મનુષ્યભવ, (૨) શુચિતા, (૩) સત્યધમ માં શ્રદ્ધા, (૪) સ‘યમમાં પરાક્રમ,”
મનુષ્ય શરીર સંસારરૂપી સમુદ્રને પાર કરવાને માટે નૌકા-સમાન છે, તેથી સમજાય છે કે મનુષ્ય-શરીર માક્ષનું કારણ છે. ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના તેવીસમા અધ્યયનમાં કહ્યુ છેકે “(મનુષ્યનુ) શરીર, નૌકા સમાન છે, જીવ, નાવિક (ખલાસી) સમાન છે અને સંસાર, સમુદ્ર સરખા છે, તેને મહર્ષિ પાર કરે છે.”
એજ ઉત્તરાધ્યયનના દસમા અધ્યયનમાં મનુષ્ય જન્મની દુર્લભતા બતાવી છે— “ચિરકાળ સુધી સર્વ-પ્રાણીઓને માટે મનુષ્યભવ અત્યંત દુલ ભ છે.” સ્થાનાંગ——સૂત્રમાં ત્રીજા સ્થાનકમાં કહ્યું છે કે
“આ ત્રણ ખાલાની અભિલાષા દેવ પણ રાખે છે. (૧) મનુષ્યભવ, (૨) આય ક્ષેત્રમાં જન્મ, (૩) સુકુળની પ્રાપ્તિ ’
ઉત્તરાધ્યયનના તેરમા અધ્યયનમાં પુણ્યના સાઁગ્રહ કરવાની અત્યંત આવશ્યકતા પ્રતિપાદન વરવામાં આવી છે
“ હે રાજન ! આ નશ્વર જીવનમાં પુણ્ય અને ધમ ન કરનારા ઇહલેાક પરલેાકમાં મૃત્યુના મુખમાં ગયેલા શેાચ કરે છે.”
આગમમાં સાધુ આદિને માટે આહાર-ઉપકરણ આદિનું દાન કરવારૂપ પુણ્યને કતવ્ય માન્યું છે. માગમમાં હ્યુ છે કે—
પુણ્ય નવ પ્રકારનુ છે તે આ પ્રમાણે (૧) અન્ન પુણ્ય, (૨) પાન-પુણ્ય, (૩) વજ્ર-પુણ્ય, (૪) લયન-પુણ્ય, (૫) શયન-પુણ્ય, (૬) મનઃ-પુણ્ય, (૭) વચન-પુણ્ય, (૮) કાય-પુણ્ય, (૯) નમસ્કાર-પુણ્ય.” ઇતિ.વળી કહ્યુ` છે કે
“ હે આયુષ્મન્ પુણ્ય-કૃત્ય કરવા ચેાગ્ય છે, પુણ્ય જ પાત્ર મનાવે છે, પુણ્ય જ સપત્તિ અને યશને વધારે છે ' ઇતિ.
જેથી મિથ્યાત્વ અવિરતિ પ્રમાદ કષાય અને અશુભ યેાગ ઉત્પન્ન થાય, યા એમાનુ કોઇ એક ઉત્પન્ન થાય, તે ત્યાજ્ય હૈાય છે. પુણ્ય એમાંના કાઈને ઉત્પન્ન કરતુ નથી, તેથી તેને અનુપાદેય ખતાવવુ એ આકાશના પુષ્પની સમાન અસત છે. પુણ્ય અશુલ ભાવાને દૂર કરે છે, તેથી તેની કન્યતા સ્વયંસિદ્ધ છે. જે અશુભ ભાવાનું વિરાધી ડાય છે તે અવશ્ય કર્તવ્ય હાય છે. જેમકે સંયમ
શાસ્ત્રામાં એમ કહ્યું છે કે પુણ્ય અને પાપ એઊના ક્ષય થવાથી મેાક્ષની પ્રાપ્તિ થાય એ” તે એ પ્રકારે સમજવુ` કે-જેમ સમુદ્રને પાર કરીને પછી નૌકાનેા ત્યાગ કરવામાં આવે
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૭૪
