________________
અજિતનાથ ભગવાથી લઈને પાર્શ્વનાથ જિનેન્દ્ર સુધીના બાવીસ તીર્થકરાના શિષ્ય આજુ (સરલ સ્વભાવવાળા) અને પ્રાજ્ઞ (સમજાવવાથી સમજનારા) હતા, તે શિષ્યોની અપે શ્રાએ રાત્રિભેજન ઉત્તરગુણ છે, પરંતુ ઋષભદેવના શિષ્ય આજુ-જડ તથા વર્ધમાનવામગ્ન શિષ્ય વક્ર અને જડ હતા તેથી અનાથને રોકવાને માટે અને સ્પષ્ટ બોધ કરાવવાને માટે પાંચ મહાવ્રતની પછી મૂલ-ગુણમાં ગણાવવાને માટે છઠું રાત્રિભેજનવિરમણ વ્રત ક છે– અરે છેદે ઈત્યાદિ.
(૬) રાત્રિભેજનવિરમણ હે ભગવન ! પાંચ મહાવ્રતોની પછી છઠ્ઠા વ્રતમાં રાત્રિભેજનથી વિરમણ કરવામાં આવે છે. રાત્રિભેજનથી સર્વ મહાવતેમાં દેષ લાગે છે. રાત્રિને સમયે સૂર્યનાં કિરણેના અભાવથી સૂફમ-શરીરવાળા ભાત-ભાતના જતુઓ અહીં તહીં ઊડે છે, નવીન ઉત્પન્ન થાય છે, નીચે-ઉપર આવ-જા કરે છે. તેથી હિંસા જરૂર થાય છે.
દીક્ષા લેતી વખતે એવી પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે “આજથી કંઈ પ્રાણીના પ્રાણેને પીડા નહીં ઉપજાવું. જે રાત્રિભોજન કર્યું તે હિંસા અવશ્ય થઈ, તેથી મૃષાવાદને દેષ લાગે. અથવા લેક અને અલકનું અવલોકન કરનારા અલૌકિક કેવળ જ્ઞાનથી અવલોકન કરીને કેવલી ભગવાને કહ્યું છે કે સૂર્યના પ્રકાશમાં અવલોકન કરેલું અશન આદિ સેવવાથી જ હિંસાને પરિહાર થઈ શકે છે. રાત્રિભેજનનું કર્તવ્યરૂપે નિરૂપણ કરવું અને રાત્રિભોજન કરીને પિતાને સાધુ કહેવડાવ એ મૃષાવાદ છે.
રાત્રિભોજનથી વિરાધિત થનારા પ્રાણી એની આજ્ઞા વિના જ એમના પ્રાણનું અપહરણ કરવાથી તથા રાત્રિભોજન ન કરવાની જિનભગવાનની આજ્ઞાને લેપ કરવાથી અદનાદાનને દેષ લાગે છે. રાત્રે ભોજન કરનારાઓ ભિક્ષાને માટે રાત્રે ભ્રમણ પણ કરશે. ભ્રમણ કરતી વખતે સ્ત્રીઆદિને સંસર્ગ થવાથી અબ્રહ્મચર્યને પણ દેષ લાગશે.
રાત્રિભૂજન કરવાથી અન્ન આદિ સામાનને પણ સંગ્રહ કરે પડશે. તેથી સંનિધિ દેષ લાગશે સંગ્રહ કરવાથી મૂછ પણ ઉત્પન્ન થશે. મૂચ્છને ભગવાને પોતે પરિગ્રહરૂપ કહી છે, તેથી રાત્રિભેજન સર્વ દેને કેષ છે.
એનો ત્યાગ કર્યા વિના વ્રતનું પાલન થઈ શકતું નથી. તેથી હે ભગવન્સર્વ રાત્રિભોજનનાં પ્રત્યાખ્યાન કરું છું. અર્થાત-ભાત, દાળ, મગજ મગના લાડુ, ઘેબર, લાપસી આદિ અશન દ્વધ તલ અને ચેખાનું છેવણ આદિ પાન, પ્રાસુક દ્રાક્ષ ખજુર આદિ ખાઘ, લવંગનું ચૂર્ણ, સોપારી આદિ સ્વાઘ એ ચારે પ્રકારના આહારમાંથી કોઈ પણ એક પ્રકારને હાર રાત્રે હું કરીશ નહીં,
રાત્રિભોજન પણ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવથી ચાર પ્રકારનું છે. અશન-પાન આદિ દ્રવ્યથી
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
