________________
તે વિશેષતા વ્યાખ્યતારૂપ છે. તેમ પંચમહાવ્રતરૂપ અહિંસા-વિશેષમાં વિશેષતા કયા ધર્મને કારણે છે ?
ઉત્તર—પ્રાણાતિપાતવિર મણત્વ આદિ વ્યાપ્ય-ધમાંથી પાંચ પડાવતામાં વિશેષતા મળી આવે છે. અર્થાત્ જ્યાં પ્રાણાતિપાતવિરમણત્વ આદિ વ્યાપ્ય ધર્માં મળી આવે છે ત્યાં અહિંસા સામાન્યનું અસ્તિત્વ રહેલું જ હાય છે.
પ્રશ્ન-અહિંસા–સામાન્યનું લક્ષણ કયું છે કે જેથી તે પાંચ મહાવ્રતામાં વ્યાપક થઇ
જાય છે ?
ઉત્તર--ષજીવનિકાયમાં દંડના પરિત્યાગ કરવે એ અહિંસા-સામાન્યનુ લક્ષણુ છે, એ લક્ષણુ પાંચ મહાવ્રતમાં મળી આવે છે, તેથી મહાવ્રત વ્યાપ્ય છે. અને સામાન્ય ઈ ડપરિત્યાગ વ્યાપક છે.
વ્યાપકરૂપ-સામાન્ય-દંડપરિત્યાગનું વ્યાખ્યાન આગળના—સૂત્રમાં કહેવું છે હવે વિશેષદંડપતિ યાગરૂપ પાંચ મહાનતાનું વ્યાખ્યાન શરૂ કરવામાં આવે છે, તેમાં પ્રાણાતિપાતવિરમણુરૂપ અહિંસા પ્રધાન છે. જેમ ધાન્યની રક્ષાને માટે ખેતરની ચારે બાજુએ વાડ હાય છે, તેમ અન્ય મહાત્રને અહિં માતા રક્ષક હાવાને લીધે અગરૂપ છે કહ્યુ` છે કે~~
સ્વર્ગ અને મેાક્ષને સિદ્ધ કરવાવાળો એક અહિંસા જ મુખ્ય છે. તેની રક્ષાને માટે સત્યાદિ મહાવ્રતનું પાલન કરવુ' ઉચિત છે.” (૧)
વળી કહ્યુ છે કે
“અસત્ય વચન ખેલવા વગેરેથી પણ આત્માના પરિણામેની હિંસા થાય છે, તેથી અસત્ય આફ્રિ અધાં હિ ંસારૂપ છે. અસત્ય આદિનુ' જૂદું' કથન શિષ્યાને સ્પષ્ટ સરજાવવાને માટે કરવામાં આવ્યું છે.” (૨)
તથા—
“ભગવાને એક પ્રાણાતિપાત વિરમણને જ મુખ્ય કહ્યું છે, અન્ય તે તેની રક્ષાને માટે છે.” (૩)
પ્રાણાતિપાતાદિ પંચઅપ્રત એવં રાત્રી ભોજન વિરમણ
તેથી કરીને સૌથી પહેલાં પ્રાણાતિપાત–વિરમણ મહાવ્રતનું કથન કરે છે તમે મને ઇત્યાદિ. (૧) પ્રાણાતિપાતવિરમણુ
એ શ્રાવકનાં વ્રતાની અપેક્ષાએ વિશાળ હેાવાને લીધે મહાવ્રત કહેવાય છે. (૧) અથવા સ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની અપેક્ષાએ પ્રાણાતિપાત આદિને સથા ત્યાગ થાય છે એ કારણે તે મહાવ્રત કહેવાય છે. (૨). અથવા તીથ' કર ગણધર આદિ મહાપુરૂષા એના અ’ગીકાર કરે છે તેથી એ મહાવ્રત કહેવાય છે. (૩).
હે ભગવન્ ! પ્રથમ મહાવ્રતમાં પ્રાણાતિપાતથી વિરમણુ હાય છે, તેથી, હે ભગવન્ ! હૂં કૃત-કારિત-અનુમાદનાથી સૂક્ષ્મ સ્થૂલ સર્વ પ્રકારના પ્રાણાતિપાતના પરિત્યાગ કરૂ છું. અર્થાત્ સૂક્ષ્મ-નામકર્માંની પ્રકૃતિથી ઉત્પન્ન સૂક્ષ્મ અથવા સૂક્ષ્મ કાયવાળા કુથવા આદિ
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૬૧
