________________
દંપરિત્યાગ બે પ્રકારનો છે. (૧) સામાન્ય-દંડ પરિત્યાગ અને (૨) વિશેષ-દંડ પરિત્યાગ અહિંસા સામાન્યને સામાન્ય દંડ-પરિત્યાગ કહે છે, અને પાંચ મહાવ્રતને વિશેષ–દંડ પરિ ત્યાગ કહે છે.
પ્રશ્ન–પાંચ મહાવ્રતમાં સત્ય આદિ મહાવ્રતને અહિંસાથી સ્પષ્ટ ભેદ પ્રતીત થાય છે. તે પછી અહિંસાની સાથે સત્ય આદિ મહાવતેને સામાન્ય વિશેષ–ભાવ કેવી રીતે હાઈ શકે છે ? સામાન્ય-વિશેષ-ભાવ તેમાં હોઈ શકે છે કે જેને વિશેષ બતાવે તેમાં સામાન્ય ધર્મ પણ મળી આવે. તેથી કરીને એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે જેમાં વ્યાપ્ય-વ્યાપકભાવ હોય છે તેમાં જ સામાન્યવિશેષ–ભાવ મળી આવે છે.” જેમકે રોજે રોહૂિ એ વાકયમાં પ્રથમા વિભક્તિને અર્થ પરિમાણ-સામાન્ય છે. એ પરિમાણુ-સામાન્ય, દ્રોણ શબ્દના અર્થ ચાર આઢક રૂપ પરિમાણ-વિશેષમાં અભેદ સંબંધના દ્વારા અન્વય થાય છે. એ અન્વયથી
ચાર આઢક રૂપ પરિમાણ” (એક પ્રકારને તોલ) એ બોધ થાય છે. એ પ્રત્યયાર્થપરિમાણ-સામાન્યને પરિઘ-પરિચ છેદક ભાવ સંબંધથી ગ્રહિ પદાર્થમાં અન્વય થવાથી
એ પરિમાણથી પરિમિત (માપેલા) વ્રીહિ” એ બંધ થાય છે. અહીં વ્રીહિમાં અવય પ્રસંગવશ બતાવવામાં આવ્યો છે. અથવા–
સાધ્યાય ગુનઃ એમાં ઉપાધ્યાય શબ્દનો અર્થ છે-ઉપાધ્યાય પદધારી મુનિ-વિશેષ (૧), તથા મુનિ શબ્દનો અર્થ છે મુનિ-સામાન્ય (૨), એટલે તે ઉપાધ્યાય છે તેજ મુનિ છે, અર્થાત્ મુનિથી જૂદે ઉપાધ્યાય નથી. એથી કરીને ઉપાધ્યાય શબ્દાર્થને મુનિ શબ્દા થની સાથે અભેદ સંબંધથી અવય થાય છે, અને તેથી “ઉપાધ્યાયથી અભિન્ન મુનિએ બાધ થાય છે. એમાં વિશેષ કરીને ઉપાધ્યાય-પદધારી (વ્યક્તિ)માં મુનિના સામાન્ય ધર્મરૂ૫ મુનિત્વનું અસ્તિત્વ મળી આવે છે. તેથી કરીને બેઉ શબ્દના અર્થને સામાન્ય-વિશેષ ભાવમાં અભેદાન્વય થાય છે.
અર્થાત-જેમ એ બેઉ ઉદાહરણથી અભેદમાં સામાન્ય-વિશેષ ભાવ મળી આવે છે, તેમ અહિંસાની સાથે સત્યાદિ વ્રતને અભેદ નથી. તેથી સામાન્ય વિશેષ-ભાવ થઈ શક્તો નથી, કારણ કે એને સ્પષ્ટ ભેદ પ્રતીત થાય છે.
ઉત્તર—પાંચ મહાવ્રત વસ્તુતાએ અહિંસાસ્વરૂપ છે, તેથી કરી અહિંસાથી ભિન્ન નથી. અહિંસાના સ્વરૂપને સ્પષ્ટ કરવાને માટે અને શિષ્યોને સ્પષ્ટ બંધ કરાવવાને માટે દંડ પરિત્યાગના બે ભેદ કરવામાં આવ્યા છે, અર્થાત એક જ અહિંસાને પાંચ મહાવ્રતમાં વિભક્ત કરી નાંખવામાં આવી છે.
પ્રશ્ન–જેમ રોજ શ્રી ઈત્યાદિ વાક્યમાં પરિમાણત્વ આદિ સામાન્ય ધર્મથી યુક્ત પ્રત્યયાર્થી પરિમાણુ-સામાન્યથી દ્રોણ શબ્દાર્થ ચાર આઢકરૂપ પરિમાણમાં ચાર આઢકત્વ આદિ ધર્મથી વિશેષતા પ્રતીત થાય છે, અથવા જે નીલો ઘડે છે તે ઘડેજ છે ઈત્યાદિ વાકોમાં અન્ય ઘડાની અપેક્ષાએ નીલા ઘડામાં નીલાપણાથી વિશેષતા મળી આવે છે અને
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
