________________
કહ્યું છે. અને મેં સાંભળ્યું છે. આ અધ્યયનનું નામ પડ જવનિકાયા છે તે એટલા માટે કે એમાં પૃથિવી-આદિ છ જવનિકાયનું વર્ણન છે.
સાડા બાર વર્ષ સુધી ઘેર તપશ્ચર્યા કરવાને કારણે શ્રમણ નામથી પ્રસિદ્ધ, કશ્યપ ગેત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા ભગવાન્ મહાવીરે (વીર શબ્દના છ અર્થ છે ), અર્થાત ૧) મોક્ષના અનુષ્ઠાનમાં પરાક્રમ કરનારા, અથવા (૨) છાને મેક્ષની પ્રાપ્તિ કરાવનારા યા (૩) સર્વ કર્મોને દૂર કરીને મોક્ષને પ્રાપ્ત થયેલા, [૪) કષાય આદિ શત્રુઓને સર્વથા હઠાવનારા, (૫) ચાર ઘનઘાતી કર્મોને કચરાની પેઠે કરકરી દેનારા, (૬) પ્રાણીઓના વિશેષરૂપથી સંયમના અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિ કરાવનારા, એવા શ્રી વર્ધમાન સ્વામીએ, પ્રત્યેક પ્રાણીની પિત–પિતાની ભાષામાં પરિણુત થવાવાળું આ પ્રવચન કેવળ જ્ઞાનથી જાણીને પ્રતિપાદન કર્યું છે. પૂર્વ વર-વિરોધ રહિત અને યુક્તિઓ સહિત કહ્યું છે, એવું દેવ મનુષ્ય અને અસુરેની સભા-સમવસરણમાં દિવ્ય ધ્વનિથી પ્રરૂપિત કર્યું છે. અથવા ભગવાને જેવું કહ્યું છે એવું તેમણે આચરણ કર્યું છે.
તેથી કરીને આ ષડૂજીવનિકાયા નામક ધર્મની પ્રરૂપણ કરનારું અધ્યયન મારે અધ્યચન કરવાનું શ્રેય છે-કલ્યાણકારી છે, (૧)
આ સાંભળીને જંબુસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે-વાગરા - ઈત્યાદિ.
હે ભગવાન ! પહેલાં બતાવેલી જીવનિકાયાનું સ્વરૂપ કેવું છે કે જે આ અધ્યય. નરૂપથી કહેવામાં આવે છે ? અર્થાત્ જેનું આ આખા અધ્યયનમાં વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે, અને ભગવાન મહાવીર સ્વામીએ જેનું પ્રરૂપણ કર્યું છે ? અને ધર્મપ્રજ્ઞપ્તિ એમ બીજા નામથી જે પ્રસિદ્ધ છે તે અધ્યયનનું અધ્યયન કરવું મારે માટે કલ્યાણકારક છે ? આ પ્રશ્નથી એ આશય નીકળે છે કે-મુમુક્ષુ શિષ્ય અહંકારનો ત્યાગ કરીને બધી ક્રિયાઓ ગુરૂને પૂછવી જોઈએ. (૨)
શ્રી સધર્માસ્વામી ઉત્તર આપે છે કે-ના દ્વારા ઈત્યાદિ.
આ પાઠનું વ્યાખ્યાન પહેલાં કરવામાં આવ્યું છે. રામ શબ્દથી એમ સૂચિત થાય છે કે કરૂણાસાગર ગુરૂ મહારાજ વિનીત શિષ્યને શાસ્ત્રને ઉપદેશ જરૂર આપે. (૩)
એ વજીવનકાયને સૂત્રકાર દર્શાવે છે-તેં - ઈત્યાદિ.
૧-કઠિનતા-સ્વભાવવાળી પૃથ્વી જ જેનું શરીર છે તેને પૃથવીકાયિક કહે છે. ૨-દ્રવલ -સ્વભાવવાળું જળ જ જેનું શરીર છે તેને અપૂકાયિક કહે છે. ૩-ઉણુતા-સ્વભાવવાળું તેજ જ જેનું શરીર છે તેને તેજસ્કાયિક કહે છે, ૪ ચલન સ્વભાવવાળ વાયુ જ જેનું શરીર છે તેને વાયુકાયિક કહે છે. પ-લતા વૃક્ષ ગુમ (ગુ) આદિ વનસ્પતિ જ જેનું શરીર છે તેને વનસ્પતિકાયિક કહે છે. ૬-જેને ઠંડી ગરમી આદિ દ્વારા ઉપનન થયેલી પીડાથી ત્રાસ થાય છે એવી હરવાફરવાવાળી કાયા જેની હોય છે તેને ત્રસકાયિક કહે છે.
હવે અકેકની સચિત્તતા દેખાડે છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
