________________
દાઓને સારી પેઠે સમ્યગાન દ્વારા જાણવાથી એવી જિજ્ઞાસા થાય છે કે આ દુખસમૂહથી આપણે કેવી રીતે છૂટીશું ? એ રીતે છૂટવાને ઉપાય શોધતાં મુનિ મહાત્મા જીનેન્દ્ર ભાગવાને પ્રતિપાદિત કરેલા મોક્ષના માર્ગ પર આરૂઢ થઈ જાય છે. પછી ક્રમશઃ શુકલધ્યાન દ્વારા કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીને અવ્યાબાધ અનંત આમિકસુખ અને પુનરાગમન રહિત મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે છે. પોતાના મનમાં એ વિચાર કરીને તપમાં લીન થનાર તપસ્વીજન ભૂખતરસના થડા દુખને લગારે ગણતા નથી. તેમની સામે અનંત સુખના સ્થાન મોક્ષનું ધ્યેય સદા રહે છે અને એ ધ્યેયની પ્રાપ્તિમાં ક્ષુધા આદિ પરીષહથી થનારૂં દુઃખ નહિવત બને છે. તે પિતાના અંતઃકરણમાં એ તુછ દુઃખાનું સ્મરણ પણ કરતા નથી. તાત્પર્ય એ છે કે-અનશન આદિ તપ, પરમપદ મોક્ષના અનંત અવિનાશી સુખનું પ્રબલ કારણ હોવાથી મુનિઓના આત્માના પરિણામોમાં વિકાર ઉત્પન્ન કરી શકતું નથી. અને એ દચિક ભાવમાં પણ નથી અર્થાત્ તપ ક્ષાયોપથમિક-ભાવમાં છે. આ વિષયનું પ્રતિપાદન પહેલા વિસ્તારથી કરવામાં આવ્યું છે. હવે એ વાત સારી રીતે સિદ્ધ થઈ ચૂકી કે તપ મોક્ષના કારણ છે અને ઉત્કૃષ્ટ મંગલરૂપ ધર્મ છે.
ધમ ઉત્કષ્ટ મંગલ છે, પરંતુ ધર્મમાં એ કર્યો વિચિત્ર મહિમાં છે કે જેથી તેને ઉક મંગલ કહ્યો છે ? આ પ્રશ્નનું સમાધાન કરવાને કહે છે – - જે પ્રાણીના મનમાં અહિંસા, સંયમ અને પરૂપ ધમને નિરંતર નિવાસ રહે છે. તે ધર્માત્મા પ્રાણીને ભવનવાસી, વ્યન્તર, જ્યોતિષી અને વૈમાનિક એ ચારે નિકાયના દેવતા નમસ્કાર કરે છે અર્થાત તેમનું સંમાન કરે છે. ગાથામાં આવેલા “અપિ” શબ્દથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જ્યારે દેવતા પણ ધર્મોમાં પ્રણનું સંમાન કરે છે તે રાજા, મહારાજા, સમ્રાટ અને ચકવતી આદિની તે વાત જ કયાં રહી ? તેઓ પણ તેમના ચરણમાં પડે છે. એ રીતે ઉકષ્ટ ધમની આરાધના કરનાર પ્રાણુ દેવો વડે વંદનીય બને છે. જે કોઈ ત્રણ કરણ અને ત્રણ વેગથી એ ધર્મની આરાધના ભલી પેઠે કરે છે તે અવશ્ય એવી સિદ્ધિ ગતિ (મોક્ષ) ને પ્રાપ્ત કરે કે જે પરમકલ્યાણરૂપ છે, અચલ છે, તેમાં કઈ પ્રકારનો રોગદોષ નથી, જેને કદાપિ અંત આવતો નથી જેમાં પહોંચવાથી ક્ષય થતો નથી અને કોઈ પ્રકારની બાધા–પીડા થતી નથી. અહા ! એ મેક્ષની શી વાત કહીએ, જેની આગળ નરેન્દ્ર ઈદ્ર અહમિંદ્ર આદિનુ સુખ એવું તુચ્છ છે કે જેમ ધાન્ય આગળ ફેતરાં તુચ્છ છે.
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
