________________
(૧) અનશન—ઇહલેાક પરલેાક સ ંબંધી કામના રહિતપણે, ચતુર્થાં ભક્ત, ષષ્ઠ ભક્ત, અષ્ટમ ભક્ત ( સળ'ગ એક ઉપવાસ, એ ઉપવાસ, ત્રણ ઉપવાસ ) આદિ છ માસી તપ સુધી અથવા જીવનપર્યંત સંપૂર્ણ આહારને પરિત્યાગ કરવા એ અનશન-તપ કહેવાય છે. (૨) ઊનાદરી—જેટલા અન્નથી ઉત્તર ભરાય તેથી એક કાળિયા માત્ર પણ એછે આહાર કરવા તે ઊનાદરી તપ કહેવાય છે. તેથી સ્વાધ્યાય, ધ્યાન, આદિ ક્રિયાઓને સારી રીતે નિભાવ થાય છે.
(૩) ભિક્ષાચર્યા—જેથી સ્વાધ્યાય, ધ્યાન આદિ ક્રિયાઓમાં વિઘ્ન ન આવે, એ પ્રકારે શાસ્ત્રાનુકૂલ વિધિથી વિશુદ્ધ ભિક્ષાને માટે પર્યટન કરવું એ ભિક્ષાચર્યો તપ કહેવાય છે. (૪) રસપરિત્યાગ—દૂધ, દહીં, ઘી, તેલ, મીઠાઈનો ત્યાગ કરવા એને રસપરિત્યાગ
કહે છે.
(૫) કાયલેશ—ટાઢ, તાપ, આર્દિને સહન કરવાં. અથવા કેશલેાચ કરવા એ કાય કલેશ તપ કહેવાય છે.
(૬) સંલીનતા—સ્રી-પશુ-પ’ડક–રહિત વસતીમાં (સ્થાનમાં) કાચબાની પેઠે અંગેાપાંગ સકાચીને રહેવું તે સલીનતા તપ કહેવાય છે.
આભ્યંતર તપના પણ છ ભેદો છે. (૧) પ્રાયશ્ચિત્ત, (૨) વિનય, (૩) વૈયાવૃત્ય, (૪) સ્વાધ્યાય, (૫) ધ્યાન, (૬) વ્યુત્સગ .
(૧ પ્રાયશ્ચિત્ત-લાગેલા અતિચારાની વિશુદ્ધિ કરવી એ પ્રાયશ્ચિત તપ છે; જેમકે માલેાચના, પ્રતિક્રમણ વગેરે કરવાં.
(૨) વિનય—ગુરૂ આદિની આરાધના કરવી એ વિનય છે. ગુરૂ આદિ આવે ત્યારે ઊભા થવું, આસન આપવું, વંદના કરવી, એમના મનને અનુકૂળ પ્રવૃત્તિ કરવી વગેરે અનેક પ્રકારે વિનય થાય છે.
(૩) વૈયાનૃત્ય —અશન પાન આદિ લાવીને મુનિએને સહાય આપવી આદિ વૈયાનૃત્ય (વૈયાવચ્ચ) તપ કહેવાય છે.
(૪) સ્વાધ્યાય—શ્રુતજ્ઞાનની આરાધના કરવી એ સ્વાઘ્યાય છે. સ્વાધ્યાયના પાંચ ભેદે છેઃ (૧) વાચના, (ર) પૃચ્છના, (૩) પરિવતના, (૪) અનુપ્રેક્ષા, અને (૫) ધર્મકથા. શિષ્યાને આગમ ભણાવવા અને પાતે ભણવું એ વાચના. કહેવાય છે. સદૂભાવપૂર્વક
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
૧૮
