________________
ઉત્તરદિશામાં વહેનારી નદીઓની સંખ્યા જાણવા માટે ગૌતમસ્વામી પ્રભુને પ્રશ્ન કરે છે'जंबुद्दीवेणं भंते ! मंदर पव्वयस्स उत्तरेणं केवइया सलिलासयसहस्सा पुरथिमपच्चत्थिમામિમુહ ઢવાણમુદ્દે સંમતિ” હે ભદંત ! આ જંબૂદ્વીપ નામક દ્વીપમાં મંદર પર્વતની ઉત્તરદિશામાં પૂર્વ અને પશ્ચિમ તરફ વહેનારી કેટલી નદીઓ લવણસમુદ્રમાં મળે છે? એના જવાબમાં પ્રભુ કહે છે. “ોચમા ! છાવણ સંસ્ટિટ્યામચરણે પુરસ્થિમપરચિમામિ નાવ સમ” હે ગૌતમ ! એક લાખ ૯૬ હજાર અવાન્તર નદીઓ પૂર્વ પશ્ચિમ તરફ વહેતી લવણસમુદ્રમાં મળે છે. એ બધી નદીઓ સુમેરુ પર્વતની ઉત્તરદિશામાં આવેલી છે. હવે ગૌતમ! પ્રભુને આ જાતને પ્રશ્ન કરે છે કે “iqદીવે અંતે ! તીરે રે - રૂયા સર્જિા સયસહસા પુરતથમિમુહૂં ઢવાણમુદ્દે સમતિ” હે ભદંત ! આ જંબૂદ્વીપ નામક દ્વીપમાં કેટલી નદીઓ પૂર્વ દિશા તરફ વહેતી લવણસમુદ્રમાં પ્રવેશે છે? એના જવાબમાં પ્રભુ કહે છે. “જોયા ! સત્તાિ સનદક્ષા અડ્રાવીયું સદરતાં કાર સળે તિ” હે ગૌતમ ! સાત લાખ ૨૮ હજાર નદીઓ પૂર્વ દિશા તરફ વહેતી લવણસમુદ્રમાં મળે છે. આ વાત સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે કે મેરુ પર્વતની દક્ષિણ દિશામાં રહીને પ્રવાહિત થતી નદીઓની સંખ્યા ૧ લાખ ૬ હજાર છે તે એમાંથી અર્ધા ભાગની નદીઓ ૯૮૦૦૦ પૂર્વ સમુદ્ર ગામિની છે તેમજ આ પ્રમાણે મેરુની ઉત્તરદિશામાં રહીને વહેનારી નદીઓની સંખ્યા ૯૮૦૦૦ છે તથા શીતાની પરિવારભૂતા નદીએ પ લાખ ૨૨ હજાર છે. આમ એ બધી નદીઓ મળીને ૭ લાખ ૨૮ હજાર થાય છે. જોકે અહીં બધી નદીઓને સરવાળે ૭૧૬૦૦૦ જ થાય, એથી ૭ લાખ ૨૦ હજાર જેટલી સંખ્યા થતી નથી પણ આ કથિત પ્રમાણને લાવવા માટે જે પહેલાં ૧૨ અવાક્તર નદીઓ વિશે કહેવામાં આવ્યું છે. તેમને અહીં જોડી દેવી જોઈએ. આ પ્રમાણે પૂર્વ સમુદ્રગામી ૭ લાખ ૨૮ હજાર નદીઓની સંખ્યા આવી જાય છે. હવે પશ્ચિમ સમુદ્ર ગામિની નદીઓની સંખ્યા જાણવા માટે
રીવે મંતે ! વીવે તેવી સ્કિઢાયદા વન્ચિમાભિમુ’ ગૌતસ્વામીએ આ જાતને પ્રશ્ન કર્યો કે હે ભદંત ! આ જ બૂઢીપ નામક દ્વીપમાં કેટલી નદીઓ પશ્ચિમ તરફ પ્રવાહિત થઈને લવણસમુદ્રમાં મળે છે? એના જવાબમાં પ્રભુ કહે છે-“નોરમા ! સત્તાઝિસ્ટારરસરા ગઠ્ઠાવીસદસા પદરિથમમિનુ ઢવાવમુદ્દે સંમતિ હે ગૌતમ! ૭ લાખ ૨૮ હજાર નદીઓ પશ્ચિમ તરફ પ્રવાહિત થતી લવણસમુદ્રમાં પ્રવિષ્ટ થાય છે. 'एवामेव सपुव्वावरेण जंबुद्दीवे दीवे चोदस सलिलासयसहस्सा छप्पण्णं च सहस्सा भवंतिति મણા’ આ પ્રમાણે જંબૂદ્વીપમાં ૧૪ લાખ પ૬ હજાર નદીઓ છે, એવું કથન તીર્થ
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર
૨૨૫
