________________
ઉતરભરતાર્છ કા સ્વરૂપ વર્ણન
ઉત્તરાદ્ધ ભરતના સ્વરૂપનું પ્રતિપાદન- -
'कहिणं भते ! जम्बुद्दीवे दीवे उत्तरइढभरहे णामं कासे पण्णत्ते' इत्यादि सूत्र ||१८|| ટીકા-ગૌતમે પ્રભુને એવી રીતે પ્રશ્ન કર્યાં છે કે હે ભદત ! આ જંબુદ્રીપ નામક દ્વીપમાં ઉત્તરાધ ભરત ક્ષેત્ર કયા સ્થળે આવેલ છે ? આના જવાખમાં પ્રભુ કહે છે. શોથમા ! क्षुल्लहिमवतस्स वासहरपव्वयस्स दाहिणेणं वेयइढस्स फव्वयस्स उत्तरेणं पुरत्थिमलवण અમુલ વચ્ચથિમન સ્થળ તમ્બુદ્દીને તોયે ઉત્તરપૂતમત્ત્વે નામ વાલે વત્તે” હે ગૌતમ ! લઘુહિમવાન વર્ષ ધર પર્યંતની દક્ષિણ દિશામાં અને વૈતાઢય પર્યંતની ઉત્તર દિશામાં તથા પૂર્વ દિગ્વતી' લવણ સમુદ્રની પશ્ચિમ દિશામાં અને પાશ્ચાત્ય લવણ સમુદ્રની પૂર્વ દિશામાં
જખૂદ્વીપ નામક દ્વીપમાં ઉત્તરાધ ભરત ક્ષેત્ર આવેલ છે. આ ક્ષેત્ર ‘વાડીન પરીપાયલ उदीर्णदाहिणवित्थिपणे पलिअं कसं ठिए दुहा लवणसमुद्दे पुढे पुरथिमिल्लाएकीडोए पुरत्थिमिल्लं लवणासमुहं पुट्ठे पच्चत्थिमिल्लाए कोडीए पच्चत्थिमिल्लं लवणसमुदं पुढे गंगासिंधूहि महाणईहि विभागपविभते दोणि अठतीसे નોષનરલ સિવિનય મૂળનોસફ માટે નોળલ વિસંમેલ” આ પૂર્વ તેમજ પશ્ચિમ દિશામાં લાંબુ છે. ઉત્તર અને દક્ષિણદિશામાં વિસ્તારચુક્ત છે. પકાસન સંસ્થાનથી સ'સ્થિત છે. પૂર્વ દિગ્વતી' કેટથી પૂર્વ'ટ્વિગ્નતી લવણ સમુદ્રને અને પશ્ચિમ દિગ્વતી કાટિથી પશ્ચિમ લવણ સમુદ્રને આ સ્પશી રહેલ છે. ગંગા અને સિન્ધુ એ એ મહા નદીએ એ એને ત્રણ વિભાગેામાં વિભક્ત કરેલ છે. લવણ સમુદ્રમાં મળનારી મહા નદી ગંગાએ માના પૂર્વ ભાગ કર્યાં છે, લવણ સમુદ્રમાં મળનારી મહાનદી સિન્ધુએ આના પશ્ચિમ ભાગ ક છે, અને ગંગા અને સિન્ધુએ આના મધ્યભાગ કર્યા છે. આના વિસ્તાર ૨૩૮ા૩૧૯ ચૈાજન જેટલા છે. “તત્ત્વ વાદાપુર્વાથમપશ્ચિમેળ ગાલવાળ૩૬ जोयणसए सत्त ય મૂળથીમાળે કોયÆ અક્રમાર્ગ ચ આયામેળ” આ ઉત્તરાય ભરતની વાહા-ભુજાકાર ક્ષેત્ર વિશેષ-પૂર્વ પશ્ચિમ દિશામાં ૧૮૯૨ યેાજન જેટલી અને એક ચેાજનના ૧૯માં ભાગમાંથી બા ભાગ પ્રમાણ છે. આ કથન આયામની અપેક્ષાએ સમજવું જોઈએ. ‘“તરણ નીચા ગુન્નતે પારંપડીનાથયા જુદા રુવળલમુદ્દે છુટ્ટા તહેવ जाव चोद्दस जोयणसहस्लाई चत्तारिय एक्कहत्तरे जोयणसए छच्च पगूणवीसइ भाप કોયનત દિધિ વિમૂળે આપમેળે વળત્તા” તે ઉત્તરાધ ભરતની જીવા ખુલ્લ હિમવાન પતની દિશામાં પૂર્વથી પશ્ચિમ સુધી લાંબી છે અને પૂર્વ દિગ્દતી કાર્ટિથી પૂર્વ દિગ્ધતીં લવણ સમુદ્રને તેમજ પશ્ચિમ દિગ્વતી કોટિથી પશ્ચિમ લવ સમ્રુદ્ધને
જમ્બુદ્વીપપ્રજ્ઞપ્તિસૂત્ર
४०
