________________
સત્કે અઢાર ભાગ પ્રમાણુ (૧૨૪--૧૮) એ અઢાર અઢાર ભાગ સઘળા દેશમાં કે સઘળા મંડળામાં નિયતરૂપથી હાતા નથી, પરંતુ પ્રતિનિયત દેશમાં અથવા પ્રાંતનિયતમડળમાં એ દેશ અને મ`ડળા નિશ્ચિત છે. એ કયા કયા છે ? એ જીજ્ઞાસાના શમન માટે કહે છે કે (ટ્રાહિળવુરસ્થિમિઠ્ઠા) ત્યિાદિ દક્ષિણપૂર્વ રૂપ ચતુર્થાંગ મધ્યના દેશ અને મડળમાં પ્રતિનિયત છે. એજ પ્રમાણે ઉત્તરના ચતુર્થાંગ મંડળમાં પણ અઢાર અઢાર ભાગ પ્રમાણુની ભાવના કરી લેવી. એ ભારતીય સૂર્ય જ એ બીજા છ માસમાં પ્રતિનિયતગતિથી મંડળોમાં ભ્રમણ કરે છે. ઉત્તરપશ્ચિમ માંડળના ચતુર્થાંગમાં ૯૧ એકાણુ મંડળાને પેાતપેાતાના મંડળમાં આવેલ એકસચાવીસ સહ અઢાર અઢાર પ્રમાણુવાળા જે મ`ડળેા છે એ મડળાને સૂર્ય પહેલાં સર્વાભ્યન્તર માઁડળમાંથી નિકળતાં ભાગવેલને ફૌથી પ્રતિચરિત નામ ભાગવે છે તથા ભુક્ત પ્રતિભુક્તની પ્રક્રિયાથી જે માંડળ જે જે દેશમાં અઢાર અઢાર ભાગના ક્રમથી અથવા એ છાવત્તા ભાગના ક્રમથી વ્યવસ્થિત હોય છે. એ જ વાતનુ પુનઃ કથન કરે છે, (દ્િવિિમમિ વરમાળમકરુંત્તિ) ઇત્યાદિ દક્ષિણ પશ્ચિમ ગ્ભિાગની મધ્યમાં અર્થાત્ નૈઋત્યપૂણામાં મંડળના ચતુર્થાંગમાં ૯૧ ની સંખ્યાવાળા જે જે સૂર્યમંડળે છે. એ મડળાને ભરતક્ષેત્રના સૂર્ય અરવત ક્ષેત્રના સૂચે ચીણુ નામ ભાગવેલ ક્ષેત્રના પરિરિત અર્થાત્ ઉપભેગ કરે છે. અર્થાત્ પરિભ્રમણ કરે છે.
પૂર્વક્તિ સ્થનને સ્પષ્ટતાથી સમજાવવા માટે કથન કરે છે. (તત્ત્વ ધવલ મૂરિ、 બૈજુદીવન ટ્રીયસ) ઈયાદિ એ જ બુદ્વીપમાં આ પ્રત્યક્ષ દેખાતા ઐરવત ક્ષેત્રને પ્રકાશિત કરવાવાળે! સૂર્ય મધ્ય જ બૂથ્વીપના પૂર્વ પશ્ચિમમાં લાંખી અને ઉત્તરક્ષિણ તરફ વિસ્તારવાળી પ્રત્યંચા નામ જીવાથી સૂર્યના ભ્રમણ માટે નક્કી કરેલ વૃત્ત નામ ગાળ મંડળને એકસાથેાવીસ સખ્યાવાળા ભાગથી અલગ કરીને ઉત્તરપૂર્વ દિગ્વિભાગની મધ્યમાં અર્થાત્ ઇશાનખૂણાના મંડળના ચોથા ભાગમાં ૯૨ ખાણુ સ`ખ્યક જે સૂર્ય મંડળેા હોય છે, એ મડળાને અરવત ક્ષેત્રવતિ સૂ` પાતે ચી અર્થાત્ ભુક્ત કરેલને ફરીથી પ્રતિચરણ કરે છે. અર્થાત્ ફરીથી ઉપભુક્ત કરે છે, એ જ પ્રમાણે દક્ષિણપૂર્વ દિશાની મધ્યમાં એટલે કે અગ્નિખૂણામાંના મંડળના ચતુર્થાંશમાં જે એકાણુ સૂર્યંના ભ્રમણ મંડળેા છે. એ મડળાને ફરીથી પ્રતિચરિત યાને પરિભુક્ત કરે છે, અર્થાત્ બાહ્યાભ્યન્તર મંડળના ક્રમથી જે એકસાવ્યાશી મડળે! હાય છે એ સબાહ્ય માંડળથી જુદા જુદા મંડળાને બબ્બે સૂર્યાં દ્વારા ભાગવાય છે. ત્યાં પણ ઉત્તરદક્ષિણ ગાલા ના ક્રમથી બે છ માસ થાય છે. તેમાં પહેલાના છ માસમાં ઉત્તર
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર : ૧
૩૧
