________________
(સં. હિંમરછાયા, (૨) ગુરછાયા (૨) પરછાયા, (૩) સાચછાયા (૪) વનછાયા (૧). उच्चत्तच्छाया (६) अगुलोमच्छाया (७) आरूभित्ता (८) समा (९) पडिहता (१०) खीलच्छाया (११) परखच्छाया (१२) पुरतो उदया (१३) पुरिमठभा उबगता (१४) पच्छिमकंठभाउवगता છાયા વાળી () ક્રિાણુ #ળી છાયા (૨૮) છાયરછાયા (૨૧) જોઢ છાયા એ દિવસમાં ખંભચ્છાયા (૧) રજજુછાયા (૨) પ્રાકારછાયા (૩) પ્રાસાદછાયા (૪) ઉદ્ગમછાયા (૫) ઉચ્ચત્વછાયા (3) અનુલેમછાયા (૭) આરંભિતા (૮) સમા (૯) પ્રતિહતા (૧૦) ખીલ
છાયા (૧૧) પક્ષછાયા (૧૫) પૂર્વત: ઉદયથી પૂર્વકંઠેભાગે પગત (૧૩) પશ્ચિમભાગો - પગત (૧૪) છાયાનુવાદિની (૧૫) કિયત્યનુવાદિની (૧૬) છાયા ચ્છાયા (૧૭) ગોલછાયા (૧૮) કિયત્યનુવાદિની અને ગેલચ્છાયાના આઠ ભેદો પ્રત્યેક દિવસમાં અને પ્રત્યેક દેશમાં સૂર્યોદયથી સૂર્યાસ્ત પર્યન્ત સમયભેદથી તથા પ્રકાશ્યવસ્તુના સ્વરૂપ ભેદથી પચીસ પ્રકારની છાયા થાય છે. એજ છાયાના સ્વરૂપભેદથી નામભેદ કહેવામાં આવે છે. જે આ પ્રમાણે છે.–ખંભછાયા-ખંભ સમાન છાયા ૨જજુ છાયા દેરી જેવી દુર્બલ આકૃતિની છાયા, પ્રાકાર જેવી છાયા, પ્રાસાદ જેવી છાયા, ઉદ્દગમછાયા પ્રારંભિણી છાયા, ઉચ્ચત્વ છાયા એટલે કે ઉપર મુખવાળી છાયા, પ્રકાશ્ય વસ્તુની છાયા અનુપ્રકાશ્ય વસ્તુની વિરુદ્ધ દિશામાં થાય છે. તેથી આ નિયમથી પ્રકાશના ઉપરના ભાગમાં રહેલ પ્રકાશની છાયા ઉપરની તરફ ફેલાય છે, એ જ પ્રમાણે અનુલોમ છાયા અને પ્રતિમ છાયા પણ સમજવી. આરંભિકા છાયા, પ્રારંભિકા છાયા, સમાએક રૂપા છાયા, પ્રતિહતા ગતિને રોકવાવાળી છાયા, ખીલછાયઃખીલરૂપ છાયા, પક્ષછાયા=પાંખ જેવી છાયા, પર્વતઃપૂર્વ દિશા તરફ ઉદયથી એટલે કે સૂર્યોદયકાળથી પૂર્વકંઠ ભાગમાં રહેલ એટલે કે–પૂર્વદિગ્વિભાગમાં રહેલ છાયા અથવા પશ્ચિમ દિગ્યભાગમાં રહેલ છાયા, એજ પ્રમાણે અનુવાદિની= વારંવાર સમાનરૂપવાળી છાયા આ કિયત્યા એટલે કે કેટલા પ્રમાણવાળી અનુવાદિની છાયાના એટલે કે ગેળ છાયાના અર્થાત્ ળરૂપ અર્થાત્ વર્તુલાકારની છાયા હોય છે. હવે તેના ભેદે કહેવામાં આવે છે. (તરથ of ૪છાયા અવિઠ્ઠ goળત્તા) છાયાભેદની વિચારણાના વિષયમાં સત્તર પ્રકારની છાયા પ્રતિપાદિત કરેલ છે. તેના બીજા આઠ ભેદો થાય છે. હવે એ ભેદ કહેવામાં આવે છે. (તંદ્ર સ્રરછાયા, ગવદ્ધોઇ છાયા, જાદપત્રછાયા, વાઢસ્ત્રછાયા, જોવઢિરછાયા, જaફૂઢોસ્ટાવછાયા, જોઢપુનછાયા, અવઢપઢપુત્રછાયા) ગલચ્છાયા, અપાઈગોલછાયા ઘનગેલછાયા અપાઈ ઘનગેલ છાયા, ગોલપુંજ છાયા અપાઈલ પુંજ છાયા, આ ગોલ છાયાના ભેદના કથનમાં આ પ્રમાણેના આઠ ભેદો થાય છે, તે ઉપર કહ્યા છે. હવે તેના અર્થની સાથે બતાવવામાં આવે છે. ગલ છાયા એટલે કે ગોલાકાર માત્ર અર્થાત્ વર્તુલાકાર પદાર્થની છાયાને ગોળ છાયા
શ્રી સુર્યપ્રજ્ઞપ્તિ સૂત્ર: ૧
૨૫૪
