________________
ન હેવી તેને અરતિ કહે છે. વસ્તુતઃ “અરતિ રતિ એક જ પદ . તેથી મેહના ઉદયથી થતા ચિત્તના ઉદ્વેગને અરતિ અને વિષમાં થતી રૂચિને રતિ કહે છે. માયા સહિત મૃષા, અથવા માયા અને મૃષાને અર્થાત કપટપૂર્વક અસત્ય ભાષણને માયામૃષા કહે છે. મિથ્યાદર્શન રૂપ શલ્યને મિચ્યદર્શનશલ્ય કહે છે. તીરની અણિ શલ્ય જેમ દુઃખદાયી હોય, તેમ મિથ્યાદર્શન પણ દુઃખદાયી છે. તેથી મિથ્યાદર્શનને શલ્ય કહ્યું છે.
_સેગ્યજ્ઞાન અને સમ્યક્ શ્રદ્ધાનપૂર્વક પૂર્વોક્ત પ્રાણાતિપાતને ત્યાગ કરે એ પ્રાણાતિપાતવિરમણ છે.
માયામૃષાદિ કે સ્વરૂપ કા વર્ણન
* અહીંના ‘જવ” (યાવત) શબ્દથી-મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મિથુન, પરિગ્રહ, ક્રોધ, માન, માયા, લાભ, રાગ, દ્વેષ, કલહ, અભ્યાખ્યાન, પશુન્ય, પરંપરિવાદ, રત્યરતિ, માયામૃષા, સુધીને સંગ્રહ કરેલ છે. તેથી “જાવ શબ્દને અર્થ આ પ્રમાણે છે- મૃષાવાદ આદિથી લઈને મિથ્યાદર્શનારૂપ પૂર્વોક્ત શલથથી પૃથફ (જૂદા) થવું તેને ત્યાગ કરે-મિથ્યાદર્શન શલ્યવિવેક છે. એ પ્રમાણે “યાવત’ શબ્દથી ગૃહીત મૃષાવાદ આદિથી તથા મિથ્યાદર્શનશલ્યથી પૃથક થવું (રહિત થવું) એ અર્થ નીકળે છે.
સત્તારૂપ ક્રિયાથી સહિત ભાવને વસ્તુસવ કહે છે અર્થાત–“જીવ છે, અજીવ છે, પુણ્ય છે. પાપ છે” ઈત્યાદિ રૂપે વસ્તુના યથાર્થ સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરવું એ અસ્તિભાવ કહેવાય છે. આ “અસ્તિની અપેક્ષાએ જ કહેવાય છે કે “જીવત્વ હેવાથી જીવ છે, અજીવત્વ હેવાથી અજીવ છે ઈત્યાદિ.
સુચીર્ણકર્માદિ કે સ્વરૂપ કા વર્ણન
ગોવત્વે સગીર, બપટ-મટઃ' એ પ્રકારના ભાવને નાસ્તભાવ કહે છે.
પ્રશતરૂપ સ પાદિત કમ અર્થાત્ દાન આદિ શુભકર્મ શુભફળ દેનારાં હોય છે અને દુષ્કર્મ દુષ્કળ દેનારાં હોય છે. શુક્રયાએથી પુણ્ય બ ધાય છે અને અશુભકિયાએ પાપકર્મ બંધાય છે.
શંકા-શરીરની સાથે જીવને પણ નાશ થઈ જાય છે, તો પછી પુયપાપ કેણ બાંધે છે?
- સમાધાન–બધા જ પુનઃ પુનઃ જન્મ મરણ કરે છે, શરીરની સાથે નષ્ટ થતા નથી. આ કથનથી ચાર્વાકન એ મત ખંડિત થાય છે કે-“જ્યાં સુધી
જીવવું છે, ત્યાં સુધી સુખે છે, (ગાંઠે પૈસા ન હોય તે) દેવું કરીને પણ ઘી પીએ, કારણકે આ દેહની જ્યારે ભસ્મ થઈ જશે તે પછી પાછા આવવાનું કેવી રીતે બનશે ? (૧) જેની જેવી ઈચ્છા થાય તેમ તેણે સ્વછન્દતાપૂર્વક આનંદથી આચરણ કરવું. દેહ આદિથી જૂદો કેઈ તાત્વિક આત્મા જ નથી (૨) જેમ અનેક ઔષધના મિશ્રણથી એક વિશિષ્ટ ગુણવાળે પદાર્થ તૈયાર થાય છે પૃથિવી તેમ જળ આદિના મિશ્રણથી ચૈતન્ય બની જાય છે. (૩)
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૩૭
