________________
ભદન્ત શબ્દ કા અર્થ
‘ભંતે-ભદન્ત–ભગવાન એ સંબંધન છે. આ “ભદન્ત’ ના અર્થો – (૧) જેનાથી કલ્યાણ-સુખની પ્રાપ્તિ થાય, (૨) જે ભવ (સંસાને) અંત કરનાર હોય, (૩) જેનાથી આ સંસારને અંત થાય. (૪) જન્મ, જરા, મરણ આદિના નિમિત્તથી ઉત્પન્ન થનાર ભયને જેની દ્વારા નાશ થાય, (૫) જેમણે ભય ઉત્પન્ન કરનારા ભાગોનો અંત કરી નાંખ્યું હોય, (૬) જેમણે ભયને જીતી લીધું હોય, (૭) જેમણે ઈદ્રિ પર વિજય પ્રાપ્ત કરી લીધું હોય, અથવા (૮) જે સમ્યગ્દર્શન, અને સમ્યક્ ચારિત્રથી દેદીપ્યમાન હોય તેમને “ભદન્ત” કહે છે
આ વ્યુત્પત્તિઓ ઉપરાંત, નિરૂકત અને શાકટાયન આદિમાં બતાવેલી રીતિ - એને અનુસરીને બીજી જૂદી વ્યપત્તિઓ દ્વારા પણ ભદન્તને અર્થ કરી લે.
જે તપસ્યા કરે છે તેમને શ્રમણ કહે છે. ભગવાન મહાવીરે સાડા બાર વર્ષ સુધી તીવ્ર તપશ્ચર્યા કરી હતી, તેથી તે “શ્રમણ વિશેષણથી સુપ્રસિદ્ધ થયા હતા. પ્રાકૃતમાં સમuti પદ છે. તેની સંસ્કૃત છાયા મળેન રામને, સમન, અને સમન થાય છે એમાંથી “શ્રમણની વ્યાખ્યા ઉપર કરવામાં આવી છે. જે પ્રવરાનરૂપી અમૃતની વૃષ્ટિ (ઉપદેશ કરીને ભવ્ય અને શાનિત પમાડે છે, તેને “શમન કહે છે. જે પિતા પર અને બીજા પર સમાન મન (ભાવ) રાખે છે અથવા રત્નત્રયને ઉપદેશ આપીને (પ્રમાદ આદિથી મૂછિત) આત્માને સાવધાન - જાગ્રત કરે છે, એને “સમનસે કહે છે, જે સમ્યફ પ્રકારે પ્રવચનને ઉપદેશ આપે છે તેને “સમણ” કહે છે.
ભગ શબ્દ કા અર્થ ભગવં–ભગવાન- પદમા જે ‘ભગ’ શબ્દ છે, તેના અનેક અર્થ થાય છે, તે આ પ્રમાણે– ભગ– (૧) જ્ઞાન–ત્રણ લેક અને ત્રણ કાળ સંબંધી બધા પદાર્થોને જાણવા તે.
(૨) માહાભ્ય-અનુપમ અને મહનીય મહિમાથી મુકત થવું તે.
(૩) યશ-અનુકુળ-પ્રતિકુળ પરિષદે અને ઉપસર્ગો સહેવાથી તથા સંસારના પ્રત્યેક પ્રાણીની રક્ષા કરવાની પ્રજ્ઞા (ભાવના) થી ઉત્પન્ન થનારી કીર્તિ.
(૪) વૈરાગ્ય કાધ આદિ કષને જીતવા તે. (૫) મુક્તિ-બધાં કર્મોને અત્યંત ક્ષય થઈ જ તે. (૬) રૂપ–સુર અસુર અને નરનાં મનને હરનારી સુંદરતા. (૭) વીર્ય-અંતરાય કમનો નાશ થવાથી ઉત્પન્ન થતું અનંત સામર્થ્ય. (૮) શ્રી–ચાર ઘનઘાતી કર્મોનો ક્ષયથી ઉત્પન્ન થનારી અનંત ચતુષ્ટય રૂપી
લક્ષમી.
(૯) ધર્મ–મુકિતરૂપી દરવાજાનાં કમાડ ઉઘાડનાર મૃતરૂ૫ અને યથાખ્યાત
ચારિત્રરૂપ ધર્મ (૧૦) અશ્ચર્ય—ધર્મ ત્રણ લેકનું સ્વામીપણું એ અર્થો જેનામાં હોય છે તેને ભગવાન કહે છે.
ઉપાશક દશાંગ સુત્ર
૧૭
