Page Text
________________
ટીકાર્થ
પૃથ્વીધાતુ, જલધાતુ, અગ્નિધાતુ અને વાયુધાતુ, આ ચાર જ ધાતુ છે. આકાશને આ મતવાળાએ ધાતુરૂપ માનતા નથી. જગતના ધારક પિષક તને ધાતુ કહે છે. આ ચારે ધાતુ એકત્ર થઈને જગતને ઉત્પન્ન કરે છે.
જગતને ધારણ કરે છે અને પોષણ કરે છે. તે કારણે જ તેમને ધાતુ કહેવામાં આવે છે. તેમના દ્વારા જ જગતની ઉત્પત્તિ થાય છે. આ ચાર તમોનું પૃથ્વી નામનું જે તત્ત્વ છે. તેને સ્વભાવ કઠોરતા છે, જળ શીતગુણવાળું છે અગ્નિ ઉષ્ણ સ્પર્શવાળી છે અને વાયુ સર્વથા ચાલતો રહેવાના સ્વભાવવાળે છે. આ ચારે ત (ધાતુઓ) જ્યારે એકત્રિત થાય છે, ત્યારે ઘટાદિના સમૂહ રૂપ જગતની ઉત્પત્તિ થાય છે, તે ચારે ધાતુઓ જ્યારે કાયના આકારે પરિણત થાય છે, ત્યારે શરીરની ઉત્પત્તિ થાય છે, અને તેમના દ્વારા જ તન્ય અથવા જીવને ઉત્પાદ થાય છે. આ ચાર ધાતુઓથી ભિન્ન એ કઈ આત્મા નામનો પદાર્થ નથી. તેમના સમુદાયને જ “આત્મા” કહેવામાં આવે છે. કહ્યું પણ છે કે “આ શરીર ચાર ધાતુઓ વડે નિર્મિત છે. આત્મા તેમનાથી ભિન્ન નથી” આ બીજા પ્રકારના બૌદ્ધો આ પ્રકારની માન્યતા ધરાવે છે. કઈ કઈ ગ્રંથમાં “જ” આ પદને બદલે “” આ પદ પણ જોવામાં આવે છે. તેને અર્થ આ પ્રમાણે છે.
અમે જાણકાર છીએ આ પ્રકારના અભિમાનવાળા તેઓ અભિમાનની અગ્નિથી દગ્ધ હવાને કારણે એવું કહે છે કે આ શરીર પૃથ્વી આદિ ચાર ધાતુઓ વડે બનેલું છે, અને શરીરથી ભિન્ન આત્માનું અસ્તિત્વ જ નથી.
આ બૌદ્ધમતના સઘળા અનુયાયીઓ અલવાદી છે, કારણ કે તેમના મતાનુસાર કાર્યક્ષણમાં જ કર્તાને આત્માનો) વિનાશ થઈ જવાથી ફલની સાથે તેને સંગ થતો નથી. જે ફળના સમય સુધી આત્મા રહેતો જ ન હોય, તે ઐહિક અને પારલૌકિક ક્રિયાફળને કેણુ ભગવશે ? તેમના મતાનુસાર જે સઘળા પદાર્થો ક્ષણિક જ હોય, તે આત્મા પણ ક્ષણિક જ હોવો જોઈએ અને દાનાદિક સઘળી ક્રિયાઓ પણ ક્ષણિક જ હેવી જોઈએ. આ કારણે ક્રિયા કરતાં ક્ષણ માત્રમાં જ સઘળા પદાર્થોને વિનાશ થઈ જવાથી કાળાન્તરે પ્રાપ્ત થનારું ફળ કેણુ ભગવશે ? કાળાન્તરે પણ સ્થિર રહેનારા કઈ આ સિવાયના ભક્તાને તો તેઓ સ્વીકાર જ કરતા નથી. અથવા પૂર્વોક્ત સાંખ્ય આદિ મતવાદીઓ તથા આ બૌદ્ધા અફલવાદી જ છે. એમાંથી કોઈ મતવાદીઓ આત્માના અસ્તિત્વને સ્વીકાર તે કરે છે, પરંતુ તેને એકાન્ત રૂપે (સર્વથા) અવિકારી, ક્રિયારહિત અને કૂટસ્થ નિત્ય માને છે. તેમની આ માન્યતા સ્વીકારવામાં આવે, તો વિકારહીન આત્મામાં કર્તુત્વ અને ફલકતૃત્વ કેવી રીતે સિદ્ધ થશે? ક્રિયાવિષયક કૃતિમત્વને જ કર્તુત્વ કહે છે. તે કૃતિ કિયાથી રહિત આત્મામાં સંભવી શકે નહીં, કારણ કે આકાશ આદિમાં તેને અભાવ જણાય છે. કૃતિના અભાવમાં કર્તુત્વ જ હોતું નથી અને કર્તુત્વના અભાવે કિયાનું સંપાદન કરવાનું જ અસંભવિત થઈ પડે છે. એવી પરિસ્થિતિમાં
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૯O
| SR No. | 006405 |
| Book Title | Agam 02 Ang 02 Sutrakrutang Sutra Part 01 Sthanakvasi Gujarati |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1969 |
| Total Pages | 256 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_sutrakritang |
| File Size | 13 MB |