________________
અચેતન રૂપ સમસ્ત લેક જ્ઞાનરૂપ(આત્મા)જ છે, પરંતુ પૃથ્વી જળ આદિ ભૂતે (ત) ને આકારમાં હેવાથી અનેક પ્રકારને દેખાય છે. આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે –જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા તે એક જ છે પરંતુ તે પૃથ્વી આદિ ભૂતેના આકારમાં પરિણત થઈ જવાથી અનેક રૂપે દેખાય છે. પરંતુ જેવી રીતે ઘટાદિ સમસ્ત પદાર્થોમાં પૃથ્વી રૂપ તત્વ તે એક જ છે, એજ પ્રમાણે આત્મા પણ એક જ છે–તેમાં કોઈ ભેદ નથી. કૃતિમાં કહ્યું છે કે
–”વા પર ”િ ઈત્યાદિ-” એક જ ભૂતાત્મા પ્રત્યેક ભૂતમાં રહેલું છે. તે જચન્દ્ર (જળમાં ચન્દ્રના પ્રતિબિંબ) સમાન એક પ્રકારનો હોવા છતાં અનેક પ્રકારને દેખાય છે. [૧]
” એજ સઘળા પુરુષ (આત્મા) જ છે” ૨ા
” એક અદ્વિતીય તત્વ જ છે” ૩ ” જેવી રીતે એક જ વાયુ ઘરમાં પ્રવિષ્ટ છે, છતાં પણ ઉપાધિ ભેદને લીધે જુદા જુદા આકારવાળે થઈ ગયું છે,” એજ પ્રમાણે સર્વ ભૂતેમાં રહેલો એક જ આત્મા ઉપાધિના ભેદ વડે ભિન્ન ભિન્ન રૂપવાળ બનાવી દેવાય છે. જો
એક જ આત્મા પ્રત્યેક વસ્તુમાં જીવ રૂપે સ્થિત છે. એ એક જ આત્મા એક રૂપે અને દેવદત્ત, ગંગદત્ત આદિ અનેક રૂપે દેખાય છે. જેવી રીતે ચન્દ્રમા એક જ હોવા છતાં પણ જુદાં જુદાં જળપાત્રોમાં તેના અનેક પ્રતિબિંબ દેખાય છે, એ જ પ્રમાણે એક આત્મા ઉપાધિ ભેદની અપેક્ષાએ અનેક પ્રકારને દેખાય છે.
આ બધું જે દેખાય છે, તે આત્મા જ છે. | ૨ |
એક અદ્વિતીય બ્રહ્મ આત્મા જ છે. | ૩ . જેવી રીતે એક જ વાયુ લેકમાં વ્યાપ્ત છે, છતાં પણ ઉપાધિ ભેદની અપેક્ષાએ અનેક રૂપ થઈ જાય છે, એજ પ્રકારે એક જ આત્મા જુદી જુદી ઉપાધિઓને પામીને અનેક રૂપને ધારણ કરે છે. પૂર્વોક્ત થતિઓને આ પ્રકારનો અર્થ થાય છે. એ જ આત્માના અàતિવાદિયેની માન્યતા છે. ૯
અદ્વૈતવાદિયોં કે મત કા ખંડન
હવે સૂત્રકાર પૂર્વોક્ત અદ્વૈતવાદીઓના મતનું ખંડન કરે છે “વ ” ઇત્યાદિ –
શબ્દાર્થ– “g-ga’ એ પ્રમાણે “g-g' કેટલાક પુરૂષ “ત્તિ-તિ એકજ આત્મા છે. આરીતે ‘વંતિ-ગતિ' કહે છે. “પંડ્યા-જા' જડ બુદ્ધિવાળા તેઓ સાનિરિતા-કરમનિશ્ચિત પ્રાણાતિપાત વિગેરે આરંભમાં આસકત એવા
જે જે કેટલાક પુરૂષે ‘- પિતે ‘વં વિદા-gri પાપકરીને “તિરશંતીવ્ર' તીવ્ર મૂ-દુઃખ “નિય છે-
નિચ્છનિત’ પ્રાપ્ત કરે છે લગા.
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
