________________
“વનૈન્દ્રિયાળિ” ઇત્યાદિ
પાંચ ઇન્દ્રિયા, ત્રણ ખળ (મનીખળ, વચનબળ અને કાયખળ), શ્વાસેાાસ, અને આયુ, આ પ્રમાણે ૧૦ પ્રાણુ ભગવાને કહ્યા છે. તે પ્રાણાનો વિચાગ કરવા તેનું નામ જ પ્રાણાતિપાત (હિંસા) છે.
અથવા જે પુરુષ બીજા લેકે દ્વારા હિંસા કરાવે છે, તેને પણ ઘાતક જ કહેવાય છે. કહ્યુ પણ છે કે - “અનુમ’તા” ઇત્યાદિ –
હિંસાની અનુમાદના કરનાર, મારનાર હનન (હત્યા) કરનાર, માંસનો વેપાર કરનાર, માંસને પકાવનાર, માંસ પિરસનાર, અને માંસાહાર કરનાર, આ બધાને ઘાતક જ કહેવાય છે. ।૧।।
તે ઘાતા (હિંસકી) ના આઠ પ્રકાર કહ્યા છે. જે માણુસપેાતે જ મન, વચન અને કાયા દ્વારા હિંસાનો કાં હાય છે તેને હિંસક જ ગણાય છે. અથવા જે પેતે હિંસા કરતા નથી, પણ હિંસા કરનારની અનુમેાદના કરે છે ઘણું જ સારુ કર્યુ” આ પ્રકારે હિંસા કરનારની પ્રશંસા કરે છે, તે કૃત, કારિત અને અનુમાનના આદિ દ્વારા પ્રાણીઓનાં પ્રાણાનું વ્યપરેાપણુ શરીરથી પ્રાણને અલગ કરીને સેકડા કે હજારા જન્મા સુધી જારી (ચાલૂ) રહેનારા વેરભાવને વધારે છે. એટલે કે જે પુરુષ આ જન્મમાં કોઇ પ્રાણીનો ઘાત કરે છે. તે પ્રાણી જન્માન્તરમાં તે ઘાતકની ઘાત કરે છે. આ પ્રકારે રહેટના ન્યાયે દિનપ્રતિદિન વેર વધતું જ જાય છે. આ પ્રકારે દુઃખાની પરમ્પરા રૂપ અન્ધનમાંથી તે કદી પણ મુક્ત થઈ શક્તા નથી.
અહીં “પ્રાણાતિપાત” શબ્દ ઉપલક્ષણ રૂપ છે. તેથી અહીં એવું સમજવાનું છે કે કેવળ પ્રાણાતિપાત જ અન્યન અથવા ખન્ધનનું કારણ નથી, પરન્તુ મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, મૈથુન અને પરિગ્રહ પણ અન્યના કારણુરૂપ સમજવા જોઇએ. ॥૩॥
કર્મબન્ધસે નિવૃત્તિકા નિરૂપણ
સૂત્રકાર બન્ધનના સ્વરૂપનું નીરૂપણ કરતાં વિશેષ કથન આ પ્રમાણે કરે છે – “લિ” ઇત્યાદિ –
શબ્દા —નરે-ન' માણુસ ‘નŔિ-રશ્મિન’ જે ‘હે-છે’ વ’શમાં સમુળે મુત્પન્નઃ’ઉત્પન્ન થાય છે. ‘વાહે-વાહઃ’તે આજ્ઞાની ‘માલ્-મેતિ' તેમાં મમત્વ રાખીને ‘હુવરે જીવ્યતે’ દુઃખી થાય છે. ‘અન્નમન્નતૢિ-અન્યાન્વેષુ' બીજી બીજી વસ્તુઓમાં ‘મુષ્ઠિન-મૂôિતઃ’મેહુ પામે છે. કા
અન્વયા -- સ’સારના સ્વરૂપને ન જાણનારા અજ્ઞાની જીવ, જે ક્ષત્રિય આદિ કુળમાં જન્મ્યા છે તેના પ્રત્યે અથવા જે માતા, પિતા, ભાઈ, બહેન, પત્ની આદિની સાથે નિવાસ કરે છે તેમના પ્રત્યે મમત્વભાવ ધારણ કરીને પીડિત (દુ:ખી) થાય છે. તે શા કારણે પીડિત થાય છે? તે પહેલાં માતામાં, ત્યાર બાદ પિતામાં, ત્યાર બાદ ભાઈ, બહેન, ભાર્યાં, પુત્ર, પૌત્ર આદિમાં મેહયુક્ત (રાગયુક્ત) થઇને પીડા પામ્યા કરે
શ્રી સૂત્ર કૃતાંગ સૂત્ર : ૦૧
૨૦
