________________
તેઓ સર્વજ્ઞ છે. સમસ્ત દેથી સર્વથા મુક્ત એવાં તીર્થકર ભગવાનને માટે અન્ય કોઈ નમસ્કાર કરવા ગ્ય ઈષ્ટદેવ જ નથી કે જેમને નમસ્કાર કરીને નમસ્કાર રૂપ મંગળ કરવામાં આવે.
વિદનેને નાશ થાય એવું જ મંગલનું જે પ્રોજન હોય, તે ચાર ઘાતિયા કર્મોને ક્ષય કરી નાખનાર તીર્થકર ભગવાનને એવું કોઈ પણ વિન નડવાની શક્યતા જ હોતી નથી, કે જેના નિવારણને માટે સર્વજ્ઞ, તીર્થકર ભગવાને મંગલાચરણ કરવું પડે! આ પ્રકારે આ શાસ્ત્રમાં મંગલ (મંગલાચરણ) ન લેવા છતાં પણ ન્યૂનતા દેષને પ્રસંગ પ્રાપ્ત થતો નથી. ઉપર્યુક્ત કથનનો ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે–
પ્રતિયોગિતા સંબંધની અપેક્ષાએ નાશ સાથે તાદામ્ય સંબંધ હોવાને કારણે પ્રતિયેગી કારણ હોય છે. એટલે કે જેને અભાવ હોય છે, તેને પ્રતિયોગી કહે છે. જેમ કે. જ્યાં ઘટ (ઘડા) નો અભાવ હોય છે ત્યાં ઘટ પ્રતિયોગી છે. ઘટાભાવીય (ઘટના અભાવવાળા) અઘટમાં પ્રતિગિતા છે. તેથી પ્રતિયોગિતા સંબંધની અપેક્ષાએ ઘટ આદિને નાશ ઘટમાં રહે છે- ઘટમાં જ સંભવી શકે છે, અને એજ ઘટમાં તાદાભ્ય સંબંધની અપેક્ષાએ ઘટ પણ રહે છે, કારણ કે પિતાની અંદર પિતાને તાદામ્ય સંબંધ રહે છે. એ જ પ્રકારે જે પદાર્થ વિદ્યમાન હોય તેને જ કઈ કારણે અભાવ અથવા નાશ સંભવી શકે છે. સર્વથા અસતને (અવિદામાનનો) વિનાશ સંભવી શકતા નથી, કારણ કે ત્યાં તે વસ્તુને જ અભાવ હોય છે. અનુત્પન્ન ઘટને અથવા વંધ્યાના પુત્રને કઈ પણ કારણ દ્વારા વિનાશ થતો જોવામાં આવતું નથી, કારણ કે ત્યાં તે ઘડે અથવા પુત્ર જ સંભવી શકતા નથી. ઉત્પત્તિ વિના વિનાશ કેવી રીતે સંભવી શકે ! એજ પ્રમાણે જે તીર્થકરોને વિદનો નડતાં હોત, તે તેઓ તેના વિનાશને માટે મંગલાચરણ કરત, પરંતુ તેમને વિદને જ નડતાં નથી. તેમના ચાર પ્રકારના ઘાતિયાં કર્મોને અભાવ થઈ જવાને કારણે પાપ વિશેષ્ય રૂપ વિદને તેમને નડતાં જ નથી. ચર્મચક્ષુવાળા આપણે ઈન્દ્રિ દ્વારા અગોચર વિશ્ન આદિને જોઈ શકવાને સમર્થ હેતા નથી. તેથી આપણને એવી શંકા થાય છે કે કદાચ કઈ વિન આવી પડશે. તે કારણે આપણે માટે મંગળાચરણ કરવાનું આવશ્યક થઈ પડે છે. દિવ્યદ્રષ્ટિ મહાત્માઓને એટલે કે સર્વને એ સંદેહ થતો નથી. તેથી તેમના માટે તે આવશ્યક નથી. મંગલનું, વિના વિનાશરૂપ ફલ પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ સર્વજ્ઞ ભગવાનને તે વિદ્ધ નડવાને સંભવ જ નથી, તે શા માટે તેઓ
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
10
