________________
કરવાને સમર્થ તે કેવી રીતે હોઈ શકે. એટલે કે જે પોતે જ સમજી શકવાને અસમર્થ હોય, તેઓ અન્યને કેવી રીતે સમજાવી શકે જે પોતે જ અસિદ્ધ હોય છે, તે અન્યને સિદ્ધ કરી શક્ત નથી, એ નિયમ છે, ૧૭
-ટીકાર્થ– સમ્યગ જ્ઞાનથી રહિત અજ્ઞાનવાદીઓને જે આ વિચાર છે, તેઅજ્ઞાનવાદ સાથે સંગત લાગતે નથી. તેમને વિચાર (માન્યતા)આ પ્રકાર છે ”જ્ઞાન સત્ય છે, કે અસત્ય ! અજ્ઞાન જ શ્રેયસ્કર છે. જેમ જેમ જ્ઞાન વધતું જાય છે, તેમ તેમ દોષ પણ વધતાં જ જાય છે.” તેમની આ માન્યતા મુકિતયુક્ત નથી, કારણ કે આ પ્રકારનો વિચાર પણ જ્ઞાનસ્વરૂપ જ છે. વળી અજ્ઞાનવાદમાં આ પ્રકારની માન્યતા કેઈ પણ રીતે સંગત લાગતી નથી. વળી આ પ્રકારની તેમની માન્યતા હોવાને કારણે તે અજ્ઞાનવાદીઓ પિતાના અનુયાયીઓને પણ અજ્ઞાનવાદને ઉપદેશ આપી શકે નહીં, કારણ કે અજ્ઞાનવાદને સ્વીકાર કરવાને કારણે તેઓ પિતે જ અજ્ઞાની છે, એવી પરીસ્થિતિમાં તેમની સમીપે આવેલા શિષ્યોને અથવા તેમના અનુયાયીઓને ઉપદેશ આપવાનું સામર્થ્ય જ તેમનામાં કયાંથી સંભવી શકે ? જેઓ પિતાના અંતઃકરણમાં જ અજ્ઞાન પક્ષને સ્થાપિત કરવાને સમર્થ ન હોય, તેઓ અન્યને અજ્ઞાનવાદને ઉપદેશ કેવી રીતે આપી શકે ? જ્ઞાન હોય તે જ ઉપદેશ આપી શકાય છે જ્ઞાનને અભાવ જ હોય છે તેઓ પોતે કેવી રીતે સમજી શકે અને અન્યને સમજાવી શકવાને સમર્થ પણ કેવી રીતે હોઈ શકે !
અન્યની ચિત્તવૃત્તિઓ (મનભા)ને જાણવાનુ. શક્ય હેતું નથી, તેથી અજ્ઞાન જ હિતકર છે,” આ પ્રકારની માન્યતા પણ ઉચિત નથી, કારણ કે અજ્ઞાનવાદીઓએ પરકીય મનેભાવને જાણવાનું જ્ઞાન પણ સંપાદિત કર્યું હોય છે. જે એવું ન હોય, તો અજ્ઞાની ગુરુની સમક્ષ કઈ શિષ્ય કઈ વાત જાણવાને માટે આવે, ત્યારે તેને કેવી રીતે તે વાતની ખબર પડિ જાય છે કે આ શિષ્ય કંઈક જાણવાને માટે મારી પાસે આવે છે. જે એટલું પણ જાણે નહીં, તે તેને ઉપદેશ કેવી રીતે આપે ? આ પ્રકારે ઉપદેશની અન્યથા નુપપત્તિ વડે એ વાત સિદ્ધ થાય છે કે અજ્ઞાની ગુરુ પણ શિષ્યની પ્રશ્ન વિષયક ઈચ્છા જાણતા જ હોય છે.
અનુમાન અને ચેષ્ટા આદિ દ્વારા પરકીય ચિત્તવૃત્તિ જ્ઞાત થઈ જતી જ હોય છે. કહ્યું પણ છે કે “કારિકનૈચાઈત્યાદિ
- “આકાર દ્વારા ઈંગિત દ્વારા, ગતિદ્વારા, વાણી દ્વારા અને નેત્ર તથા મુખના વિકારે દ્વારા અન્યના મનભાવે જાણી શકાય છે?'
જ્ઞાન વિના તેને કેવી રીતે જાણી શકાય છે! આ રીતે અજ્ઞાનવાદીએ પિતાના અજ્ઞાનપક્ષને સિદ્ધ કરી શકવાને સમર્થ નથી. તેથી સિદ્ધ થાય છે કે તેમને અજ્ઞાનવાદ સંગત નથી. ૧છા
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ સૂત્રઃ ૦૧
૧૧૮
