________________
दीपिका-नियुकि टीका अ.६ सू. ८ जीवाधिकरणमेदनिरूपणम् ७७ तत्र प्राणातिपातादिषु प्रयत्ना बेशः संरम्भः साधन समाभ्यासकरण समारम्भः आरम्भस्तु प्रकमः प्राणाविपातनिष्पत्ति रुच्यते । उक्तश्च भगनतीसूत्रे ३ शतके ३ उद्देशके १५३ सूत्रे वृत्तौ।
संकप्पो संरंभो परितावकरो भवे समारंभो। आरंभो उदवओ सव्वनयाणं विप्लुद्धाणं ॥१॥ इति, 'सङ्कल्प: संरम्मः परितापकरो भवेत्समारम्भः।
आरम्भउपद्रवः सवेनयानां विशुद्धानाम् ॥१॥ इति । योगाश्च-मनोयोग वाचोयोग काययोगाश्च त्रयः, स्वातन्त्र्य प्रतिपत्त्यर्थ कृत ग्रहणं बोध्यम् । कारिताभिधानश्च परपयोगापेक्षम्, अनुमतशब्दश्च प्रयोजकस्य आदि में प्रयत्न की शुरुआत करना संरंभ कहलाता है, उसके लिए साधन जुटाना समारंभ कहलाता है और हिसा करना आरंभ कहलाता है। भगवतीसूत्र के तीसरे शतक के तीसरे उद्देशक में कहा है-हिंसा आदि करने का संकल्प होना संरंभ है, परिताप उत्पन्न करने वाला समारंभ है । और उपद्रव (घात) हो जाना आरंभ है । यह सभी विशुद्ध नयाँ का अभिप्राय है॥१॥ ___योग तीन प्रकार के होते हैं-मनोयोग, वचनयोग और काययोग क्रिया में स्वतंत्रता सूचित करने के लिए 'कृत' शब्द का ग्रहण किया है अर्थात् स्वयं कोई क्रिया करना 'कृत है। दूसरे से क्रिया करवाना 'कारित है। 'अनुमत' शब्द प्रयोजक के मानस परिणाम का सूचक है, अर्थात् दुसरा कोई हिंसा आदि क्रिया करता है, तो उसका अनुमोदन करना अनुमत कहलाता है। क्रोध, मान, माया और लोभ, ये चार कषाय हैं। इन सब के भेद से जीवाधिकरण के तेरह भेद होते हैं। કરવી સંરંભ કહેવાય છે, તેના માટે સાધન લગાડવું સમારંભ કહેવાય છે. અને હિંસા કરવી આરંભ કહેવાય છે. ભગવતી સૂત્રના ત્રીજા શતકના ત્રીજા ઉદ્દેશકમાં કહેવામાં આવ્યું છે-હિંસા આદિ કરવાનો સંકલ્પ થ સંરંભ છે, પરિતાપ ઉત્પન્ન કરનાર સમારંભ છે અને ઉપદ્રવ (વાત) થઈ જાય આરંભ છે આ બધાં વિશુદ્ધ નાને અભિપ્રાય છે ?
ગ ત્રણ પ્રકારના હોય છે-મનેયેગ, વચનગ અને કાયયોગ, ક્રિયામાં સ્વતંત્રતા સૂચિત કરવા માટે “કૃત” શબ્દને ગ્રહણ કરવામાં આવેલ છે अर्थात् स्वय 5 या ४२वी 'त' छे. मी पासे लिया ४२११वी रित' છે “અનુમત” શબ્દ પ્રજકના માનસ પરિણામનું સૂચક છે અર્થાત્ બીજે કઈ હિંસા આદિ ક્રિયા કરતો હોય તે તેનું અનુમોદન કરવું “અનુમત” કહેવાય છે. ક્રોધ, માન, માયા અને લેભ કષાય છે. આ બધાંના ભેદથી જીવાધિકરણના તેર ભેદ થાય છે.
श्री तत्वार्थ सूत्र : २