________________
तत्त्वार्थसूत्रे भयतीति बोध्यम् । तत्र शरीरस्य औदारिकादिरूपस्य व्युत्सर्गः विशेषेण-उत्कृष्टमाषनया ममत्वत्यागः शरीरव्युत्सर्ग स्तद्रूपं तपः शरीरव्युत्सर्गतप उच्यते । एवं प्रतिमा धाराधनाय गणस्य श्रमणसम्मदायस्य व्युत्सर्गों विशिष्टोत्कृष्ट मायनया ममत्वत्यागो गणव्युत्सर्गः ममत्वत्यागः उपधिव्युत्सर्गः तद्रूपं तप उपघि व्युत्सर्ग तपः उच्यते। एवं-भक्तस्याऽऽहारस्य पानस्य जलस्य च व्युत्सर्गः परित्यागो भक्तपानव्युत्सगै स्तद्रूपं तपो भक्त-पान व्युत्सर्ग तप उच्यते॥ उक्तश्चौ. पपातिके ३० सत्रे-से किं तं दधविउत्सग्गे-? दव्धविउस्सग्गे चउबिहे पण्णत्ते, तं जहा-सरीरविउसग्गे१ गणविउसग्गे२ उवहिविउस्सग्गे-३ भत्सपानविउस्सग्गे-४ से तं दववि उस्सग्गे' इति । अथ कोऽसौ द्रव्यव्यु. त्सर्गः? द्रव्य व्युत्सर्गचतुर्विधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा शरीरव्युत्सर्ग:-१ गणव्युत्सर्गः२ उपधिव्युत्सर्गः-३ भक्तपानव्युत्सर्गः-४ स एष द्रव्यव्युत्सर्गः ॥३१॥ भक्तपानव्युत्सर्गतप द्रव्यव्युत्सर्ग के यह चार भेद समझने चाहिए ।
औदारिक शरीर के प्रति विशेष रूप से, उत्कृष्ट भावना पूर्वक ममत्व न रखना शरीरव्युत्सर्ग तप कहलाता है। प्रतिमा की आराधना आदि के लिए गच्छ को त्याग देना गणव्युत्सर्ग तप है । वस्त्र आदि उपधि का त्याग कर देना उपधि व्युत्सर्ग तप है । आहार और पानी का त्याग कर देना भक्तपानव्युत्सर्ग तप है । औषपातिकसूत्र के ३० वे सूत्र में कहा है-'शरीरव्युत्तर्ग गणव्युत्सर्ग उपधिव्युत्सर्ग और भक्तपानव्युत्सर्ग यह चार प्रकार का द्रव्यव्युत्तर्गतप है ॥३१॥ 'भावविउस्सग्ग तवे तिविहे' इत्यादि
भावव्युत्सर्ग तप तीन प्रकार का है-(१) कषायव्युत्सर्ग (२) संसार તપ દ્રવ્યબુત્સર્ગના આ ચાર ભેદ સમજવા જોઈએ.
દારિક શરીરની પ્રતિ વિશેષરૂપથી ઉત્કૃષ્ટભાવના પૂર્વક મમત્વ ન રાખવું શરીરવ્યુત્સર્ગતપ કહેવાય છે. પડીમાંની આરાધના વગેરેના કારણે ગ૭ને ત્યાગ કરી દે ગણવ્યુત્સર્ગતપ છે. વસ્ત્ર આદિ ઉપધિને ત્યાગ કરે ઉપધિવ્યુત્સર્ગ તપ છે. આહાર અને પાણી ત્યજી દેવા ભક્તપાનબુત્સતપ છે. પપાતિક સૂત્રના ત્રીસમાં સૂત્રમાં કહ્યું છે
શરીરવ્યુત્સર્ગ, ગણત્રુત્સર્ગ અને ભક્તપાન વ્યુત્સર્ગ આ ચાર પ્રકારના દ્રવ્યુત્સર્ગ તપ છે. ૩૧ છે
'भावविउस्सगे तवे तिविहे' त्या सूत्राथ-लापव्युत्सत५ त्रय प्रा२ना छ-(१) पायव्युत्सम (२)
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
