Page Text
________________
दीपिका - नियुक्ति टीका अ. ६ सू.६ जी. कर्म. समानैव विशेषाधिकोवेति
तत्वार्थनिर्युक्ति:- अथ पूर्वोक्तेन्द्रियकपायाऽवतक्रिया हेतुकं भवभ्रमणकारकसाम्परायिककर्मबन्धं कुर्वतां जीवानां किं सर्वेषां समान एवं कर्मबन्धो भवति ? उताहो इन्द्रियादिमत्वे सति साम्परायिककर्मबन्धभाजां परस्परं कर्मबन्ध वैपम्यमयुक्तो विशेषो भवति ? इत्याशङ्कां समाधातु परिणामभेदात् कर्मबन्ध भेदो भवतीति प्रतिपादयति- 'तिब्धमंदादिभाव वीरियाहिगरणविसे से. हिंतो आसवविसेसो' इति तीव्रमन्दादिभावेभ्यः तीव्रभाव, मन्दभाव, ज्ञातभाचाऽज्ञातभावेभ्यः, वीर्याधिकरणविशेषेभ्यः वीर्यविशेषाऽधिकरणविशेषेम्यश्चाऽऽवविशेषः साम्परायिककर्मावतारतम्यं भवति, तद्विशेषाच्च कर्मबन्धविशेषो भवति, तद्विशेषाच्च फलभोगविशेषः । तत्र तीव्रः प्रकृष्टः उत्कृष्टो भावः - आत्मपरिणति विशेषः, स च तीव्रात्मपरिणामोऽध्यवसा
५५
तत्वार्थ निर्युक्ति-पूर्वोक्त इन्द्रिय कषाय, अव्रत आदि के कारण जो जीव भवभ्रमणजनक साम्परायिक कर्म बन्धकर रहे हैं, उन सबको क्या समान ही बन्ध होता है ? अथवा उक्त कारणों से होनेवाले बन्ध में कुछ अन्तर भी होता है ? इस आशङ्का का समाधान करने के लिए यह प्रतिपादन करते हैं कि परिणाम के भेद से कर्मबन्ध में भी भिन्नता हो जाती है
तीव्रभाव, मंदभाव, ज्ञातभाव, वीर्यकी विशेषता और अधिकरण की विशेषता के कारण साम्परायिक कर्म आस्रव में भी भिन्नता हो जाती है, आस्रव में भेद होने से बन्ध में और बन्ध में विशेषता होने के कारण उसके फल में विशेषता आ जाती है ।
·
उत्कृष्ट प्रकृष्ट या उग्र भाव तीव्रभाव कहलाता है । भाव का अर्थ अध्यवसाय या आत्मा की विशिष्ट परिणति । वही भाव जब
તાનિયુકિત—પૂર્વોકત ઇન્દ્રિય, કષાય, અવ્રત આદિના કારણે જે જીવ ભવભ્રમણુ જનક સામ્પરાયિક કર્રબન્ધ કરી રહ્યાં છે, તે બધાને શું સરખા જ અન્ય થાય છે ? અથવા ઉક્ત કારણેાથી થનારા અન્યમાં ચાડુ અન્તર પણ હાય છે? આ શકાતુ' સમાધાન કરવા માટે એ પ્રતિપાદન કરીએ છીએ કે પરિણામના ભેદથી કમ બન્ધમાં પણ ભિન્નતા થઈ જાય છે—
તીવ્રભાવ, મંદભાવ. જ્ઞાતભાવ, વીયની વિશેષતા અને અધિકરણની વિશેષતાના કારણે સામ્પરાયિક કમ-આસત્રમાં પણ ભિન્નતા થઈ જાય છે. ભાવમાં ભેદ થવાથી અન્યમાં અને ખન્યમાં વિશેષતા થવાના કારણે તેના કૂળમાં પણ વિશેષતા આવી જાય છે.
ઉત્કૃષ્ટ, પ્રકૃષ્ટ અથવા ઉગ્ર ભાવ તે તીવ્રભાવ કહેવાય છે. ભાવને અથ છે અધ્યવસાય અથવા આત્માની વિશેષ પરિશ્રુતિ તેજસ્રાવ જ્યારે અધિક
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |