________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ सू.२८ मनोवचः कायविनयतपो निरूपणम् ६९१ छेदकर-भेदकरं-परितापनकरम्-उपद्गवणकरं-भूतोपधातिकम्, तथाप्रकारं मनो न मधारयेत्, स एषोऽप्रशस्तमनोविनयः । अथ कोऽसौ प्रशस्तमनोविनयः १ प्रशस्तमनोविनयः तच्चैव प्रशस्तं ज्ञातव्यम्, एवञ्चैव वचोविनयोऽपि एतैः पदैश्चैव ज्ञातव्यः स एव वचोविनयः, अथ कोऽसौ कायविनयः? कायविनयो द्विविधः, प्राप्तः, तद्यथा-प्रशस्तकायविनयः अप्रशस्तकायविनयः, अथ कोऽप्तौ अप्रशस्तकायविनयः? अपशस्तकायविनयः सप्तविधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-अनायुक्तं गमनम्-१ अनायुक्तं स्थानम् २ अनायुक्तं निषदनम्-३ अनायुक्तं त्वग्वर्तनम् ४ अनायुक्तम् उल्लंघनम्५ उपद्रवकारी है, भूतों का घातक है, ऐसे मन का व्यापार न होने देना अप्रशस्त मनोविनय है।
प्रश्न--प्रशस्तमनोविनय किसे कहते हैं ?
उत्तर--पूर्वोक्त अप्रशस्त मन से विपरीत अर्थात् निरवद्य, क्रिया हीन आदि मन का व्यापार होना प्रशस्तमनोविनय है।
पूर्वोक्त पदों के अनुसार ही वचनविनय भी समझ लेना चाहिए केवल 'मन' के स्थान पर 'वचन' शब्द का प्रयोग करना चाहिए।
प्रश्न--कायविनय किसे कहते हैं ?
उत्तर--कायविनय दो प्रकार का है-प्रशस्तकायविनय और अप्र. शस्तकायविनय ।
प्रश्न-अप्रशस्तकायविनय किसे कहते हैं ?
उत्तर--अप्रशस्तकाविनय सात प्रकार का है, यथा-(१) उपयोग शून्य होकर चलना (२) उपयोगहीन होकर खडा होना (३) उपयोगरहित પ્રાણીઓનું ઘાતક છે. એવા મનને વ્યાપાર ન થવા દે અપ્રશસ્તમને વિનય છે.
પ્રશ્ન--પ્રશસ્તમને વિનય કેને કહે છે ?
ઉત્તર-પૂર્વોકત અપ્રશસ્ત મનથી વિપરીત અર્થાત્ નિરવા, ક્રિયારહિત આદિ મનને વ્યાપાર હવે પ્રશસ્તમને વિનય છે.
પૂર્વોક્ત પદ અનુસાર જ વચનવિનય પણ સમજી લેવું જોઈએ. માત્ર મનની જગ્યાએ વચન શબ્દનો પ્રયોગ કરવો જોઈએ.
प्रश्न--यविनय न ४ छ ? ઉત્તર---કાયવિય બે પ્રકારના છે–પ્રશસ્તકા વિનય અને અપ્રશસ્ત કાયવિનય પ્રશ્ન--અપ્રશસ્તકાયવિનય કોને કહે છે?
ઉત્તર--અપ્રશસ્તકાયવિનય સાત પ્રકારના છે. જેમકે-(૧) ઉપયોગશૂન્ય थन यास (२) उपयोगहीन Gu l (3) उपयोगडित अस
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
