________________
तत्त्वार्थसूत्रे
तत्वार्थ दिपीका-पूर्व तावद् यावस्कथिक द्विविधं पादपोपगमनं - भक्तमश्याख्यान' चेति प्रोक्तम्, तत्र - प्रथमं पादपोपगमनस्य द्वैविध्यं प्रतिपादयितुमाह'पाओगमणे' इत्यादि । पादपोपगमनं तावत् पूर्वोक्तस्वरूपं तपो द्विविधं भवति, तद्यथा-व्याघातिमंच - निव्यौघातिमं चेति । तत्र - व्याघातः सिंह- व्याघ्र दावानलादि कृतोपद्रवः तेन सहितं व्याघातिमम्, तथा च-सिंहादि कृतोपद्रवसहितं पादपोपगमनं नाम यावत्कथिक तपो व्याघातिम मुच्यते । एवं सिंह व्याघ्र दावानलाद्युपद्रवरूप व्याघातरहितं पादपोपगमन निघातिम मुच्यते एतदुभयमपि पादपोपगमन नियमात् नियमतः- अमतिकर्म शरीर चलनादिक्रिया रूप प्रतिकर्मवर्जितं भवति, एवं मौषधोपचारादि रहितञ्च भवतीतिभावः ||८|| तत्वार्थनियुक्तिः- पूर्वं तावत् - यावत्कथिक'च पादपोगमन - भक्तप्रत्याख्यान
५१६
तत्वार्थदीपिका - पहले कहा गया था कि यावत्कथिक तप दो प्रकार का है- पादपोपगमन और भक्तप्रत्याख्यान । अब पादपोपगमन के भी दो भेदों का प्रतिपाद करते हैं
पूर्वोक्त पादपोपगमन तप के दो भेद हैं-व्याघातिम और निर्व्याघातिम। जिस तप में सिंह, वाघ, दावानल आदि का उपद्रव हो यह वाघातिम कहलाता है और सिंह, व्याघ्र, दावानल आदि के उपद्रव रूप व्याघात से रहित पादपोपगमन तप निर्व्याघातिम कहलाता है । यह दोनों ही प्रकार का पादपोपगमन तप नियम से अप्रतिकर्म ही होता है अर्थात् न इसमें हलच-चलन किया जाता है, न औषधोपचार आदि किसी प्रकार की शारीरिक सेवा-शुश्रूषा ही की जाती है ||८|| तत्वार्थ नियुक्ति - यावत्कथिक अनशन के दो भेद - पादपोपगमन તત્ત્વાથ દીપિકા પહેલા કહેવામાં આવ્યું. યાવદ્ધથિક તપ એ પ્રકાર ના છે- પાપે પાગમન અને ભકતપ્રત્યાખ્યાન હવે પાપાપગમનના મે લેèાનું પ્રતિપાદન કરીએ છીએ
પૂર્વક્તિ પાદપાપગમન તપના બે ભેદ છે- વ્યાઘાતિ અને નિર્માંધાતિમ જે તપમાં સિંહ, વાઘ, દાવાનલ માદિના ઉપદ્રવ હોય તે વ્યાઘાતિમ કહેવાય છે અને સિંહ, વાઘ, દાવાનલ આદિના ઉપદ્રવરૂપ વ્યાઘાતથી રહિત પાદપેાયુગમન તપ નિર્માંધાતિમ કહેવાય છે. આ બંને જ પ્રકારના પાઇપેપગમન તપ નિયમથી અપ્રતિકમ જ હાય છે અર્થાત્ ન તે એમનામાં હલન ચલન કરવામાં આવે છે અથવા ન તા ઔષધેાપચાર આદિ કોઈ પ્રકારની શારીરિક સેવા શુશ્રુષા કરવામાં આવે છે ! ૮ ૫
તત્ત્વાર્થનિયુ કિત-યાવકથિક અનશનના એ બેઢ-પાપાપગમન અને
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
