________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ सू.५ अनशनतपस: वैविष्यनिरूपणम् ५८५ ____ मूलम्-तत्थबाहिरए अणसणतवे दुविहे, इत्तरिए-जाव कहिए य ॥५॥
छाया-तत्र बाह्यम्-अनशनतपो द्विविधम्, ईत्वरिक-यावत्कथिकश्च ॥५॥
तत्वार्थदीपिका-पूर्व तपसो बाह्याभ्यन्तरभेदेन द्वादशविधस्यापि निर्जरा. हेतुत्वं प्रतिपादितम्, सम्पति-पविधवाह्यतपसः प्रथमोपात्तस्याऽनशनरूपस्न द्वैविध्यं प्रतिपादयितुमाह 'तस्थ वाहिरए' इत्यादि । तत्र-पूर्वोक्त षविध बाय तपसि बाह्यम्-बहिर्भवं खलु अनशनतपो द्विविधं भवति तद्यथा-इत्वरिकं, यार. स्कथिकञ्च । तत्र अल्पकालिकम् इत्वरिकं नामाऽनशन तपः। यावज्जीव पर्यन्त मनशन तपस्तु-यावत्कथिक मुच्यते, तत्र-एति गच्छति तच्छीलम् इत्वस्किम अल्पकालिक मनशन मुच्यते, गमनशीलत्वात् । यावत्कथिकन्तु-यावद् यदवधिमनुष्योऽयम् इति मुख्य व्यवहाररूपा कथा प्रचलति, तत्र भवं यावत्कथिकं जीवन
'तत्थ बाहिरए अणसणतवे' इत्पादि । सूत्रार्थ-बायतप अनशन के भेद हैं-इत्वरिक और यावत्कथिक।५।
तत्त्वार्थदीपिका-बारह प्रकार का तप निर्जेरा के हेतु है, यह पहले कहा गया है, अब प्रथम पाह्य तप अनशन के दो भेदों का कथन करते हैं
पूर्वोक्त छह प्रकार के बाह्य तपों में से अनशन के दो भेद हैइत्वरिक और यावत्कथिक। थोडे समय के लिए जो अनशन किया जाता है वह इत्वरिक अनशन कहलाता है और जो अनशन जीवन पर्यन्त तक के लिए किया जाता है, उसे यावत्कथिक कहते हैं। अतपकालिक अनशन इत्वरिक है और जब तक 'यह मनुष्य है। ऐसा व्यवहार होता रहे अर्थात् जो अनशन जीवन पर्यन्त रहे वह यायक
'तत्थ बाहिरए अणसणतवे' त्यादि। સૂત્રાર્થ– બાહા તપ અનશનના ભેદ ઈરિક અને યાવકયિક છે. આ તત્વાર્થદીપિકા–બાર પ્રકારના તપ નિર્જરાના હેતુ છે, એ પહેલા કહેવામાં આવ્યું છે, હવે પ્રથમ બાહ્ય તપ અનશનના બે ભેદનું કથન કરીએ છીએ પૂર્વોક્ત છ પ્રકારના બાહ્ય તપમાંથી અનશનના બે ભેદ છે ઈવરિક અને યાવત્રુથિક, થોડા વખત માટે જે અનશન કરવામાં આવે છે તે ઇત્વરિક અનશન કહેવાય છે અને જે અનશન જીવનપર્યન્ત માટે કરવામાં આવે છે, તેને યાવસ્કથિક કહે છે. અલ્પકાલીન અનશન ઈત્પરિક છે અને જ્યાં સુધી “ આ મનુષ્ય છે ” એ વ્યવહાર થતો રહે અર્થાત જે અનશન
त०७४ श्री तत्वार्थ सूत्र : २
