Page Text
________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७२.७५ च.शुक्लध्यानस्य स्वाम्यादिप्ररूपणम् ५४९ शुक्लध्याने-आये द्वे भवतः । तत्र-पृथक्त्वम् अनेकत्वम् तेन सह गो वितर्कः सविचारं यत्र भवेत् तत्-पृथक्त्ववितकसविचारं नाम शुक्लध्यानम्, पृथक्त्वमेव वा वितर्कसहगतं वितर्कपुरोगतं सविचारसहितं यत्र तत्-पृथक्त्ववितर्कसविचारम्, तच्च-परमाणुजीवादावेकद्रव्ये-उत्पादव्ययध्रौव्यादि पर्यायाऽनेकतयाऽपि यत्-यत् तत् तत्पृथक्त्वेन तस्य चिन्तनं वितर्क पहचरितं सविचारं च यत् तत् पृथक्त्वमेव वा वितर्क सहगतं वितर्कपरोगतं विचारसहित यत्र तत-पृथक्त्व वितके पविचार शुक्लध्यानं प्रथम मुच्यते, विचार: पूर्वगत श्रुताऽनुसारेणाऽर्थव्यञ्जनयोगसंक्रान्तिः अर्थाद्-व्यञ्जने व्यञ्जने व्यञ्जनाद् अर्थ संक्रान्तिः एवम्-मनोयोगात् काययोगसंक्रमणम्-वाग्योगसङ्क्रमणं वा विचारः । एवं-काययोगाद् मनोयोग सङ्क्रमणम्-वाग्योगसंक्रमण वा, एवंवागयोगात् मनोयोगसंक्रमणं काययोगसंक्रमण वा विचार उच्यते । यत्र योगसंक्रमणं भवति तत्रैव निरोधो ध्यान सविचारं भवतीति भावः । है वह पृथक्त्ववितर्क सविचार नामक शुक्लध्यान कहलाता है। तात्पर्य यह है कि जिप्स ध्यान में वितर्क अथवा श्रुत का आलम्बन लिया जाता है, जिसमें अर्थ, व्यंजन एवं योग का संक्रमण होता रहता है और साथ ही योग का भी परिवर्तन होता रहता है, वह पृथक्त्व वितर्क विचार नामक शुक्लध्यान कहलाता है । विचार का अर्थ पूर्वगत श्रुत के अनुसार अर्थ, व्यंजन और योग का संक्रमण होता है-अर्थ से व्यंजन में और व्यंजन से अर्थ में संक्रमण होता रहता है। कभी मनोयोग से काययोग में संक्रमण होता है, कभी वचन योग में यह संक्रमण विचार कहलाता है। इसी प्रकार कामयोग से मनोयोग या वचनयोग में संक्रमण होना तथा वचनयोग से मनोयोग या काययोग में संक्रमण होना भी समझ लेना चाहिए । जहां योग का પૂથફવિતર્ક સવિચાર નામક શુકલધ્યાન કહેવાય છે. તાત્પર્ય એ છે કે જે ધ્યાનમાં વિસ્તર્ક અથવા ભુતનું આલંબન લેવામાં આવે છે. જેમાં અર્થવ્યંજન તેમજ યેગનું સંક્રમણ થતું રહે છે અને સાથે સાથે યોગનું પણ પરિવર્તન થતું રહે છે તે પૃથકત્વવિતર્ક સવિચાર નામક શુકલધ્યાન કહેવાય છે. વિચારને અર્થ પૂર્વગતશ્રત અનુસાર અર્થ વ્યંજન અને યોગનું સંક્રમણ થાય છે અર્થથી વ્યંજનમાં અને વ્યંજનથી અર્થમાં સંક્રમણ થતું રહે છે. ક્યારેક મનેગથી કાયયોગમાં સંક્રમણ થાય છે. કદી વચનગમાં આ સંક્રમણ વિચાર કહેવાય છે. એવી જ રીતે કાગથી મનોવેગ અથવા વચનગમાં સંક્રમણ થવું તથા વચનગથી મગ તથા કાગમાં સંક્રમણ પણ સમજી લેવા જોઈએ જ્યાં ભેગનું સંકમણું થાય છે ત્યાં જ
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
| SR No. | 006386 |
| Book Title | Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Ghasilal Maharaj |
| Publisher | A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti |
| Publication Year | 1973 |
| Total Pages | 894 |
| Language | Sanskrit, Hindi, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari, Agam, & Canon |
| File Size | 49 MB |