________________
तत्त्वार्थसूत्रे ऽभिनिविष्टान्तःकरणस्य बहुदोषताऽज्ञानदोषताच भवति । आमरणान्तदोषस्तुमरणावस्थायामपि हिंसाशास्तेयसंरक्षणकृतः स्वल्पोऽपि पश्चात्तापो यस्य न भवति तस्याऽवगन्तव्यः । तथाचै-तैलक्षणैः खलु हिंसादिविषय द्रध्यानं ज्ञायते उक्तश्च व्याख्यापज्ञप्तौ भगवतीमत्रे-'रोद्दज्झाणे चविहे पण्णत्ते, तं जहाहिंसाणुबंधी,मोसाणुबंधी तेयाणुबंधी, सारक्खणाणुबंधी रौद्रध्यानं चतुर्विधं प्रज्ञप्तम् तद्यथा हिंसानुबन्धि, मृषानुवन्धि, स्तेयानुबन्धि, संरक्षणानुबन्धि इति ॥७२॥
मूलम्-धम्मज्झाणं चउठिवहं, आणाअवायविवागसंठाण. विचयभेयओ, अप्पमत्तसंजयस्स-उवसतं खीणमोहणा य।७३। ___ छाया-'धर्मध्यानं चतुर्विधम्, आज्ञाऽपाय-विपाक-संस्थानविचयभेदतः, अप्रमत्तसंयतस्य-उपशान्तक्षीणमोहयोश्च ॥७३॥ जो हिंसा आदि चार में प्रवृत्त होता है और जिसका चित्त अभिनिवेष से युक्त होता है, उसमें बहुदोषता और अज्ञानदोषता भी होती है। आमरणान्त दोष उसे समझना चाहिए जिसे मरण-अवस्था में भी हिंसा, असत्य, स्तेय और संरक्षण के लिए स्वल्प भी पश्चात्ताप न हो -जो अन्तिम श्वास तक इन शब्दों का सेवन करता रहे। इन चार लक्षणों से रोद्र ध्यान का पता चल जाता है। श्री भगवतीसत्र में कहा है-रौद्रध्यान चार प्रकार का है-हिंसानुबंधी, मृषानुबंधी, स्तेयानुबंधी और संरक्षणानुबंधी ॥७२॥ 'धमम्झाणं चउध्विहं' इत्यादि
सूत्रार्थ-धर्मध्यान चार प्रकार का है-(१) आज्ञा विचय (२) अपाय विषय (३) विपाकधिचय और (४) संस्थानविचय । यह ध्यान अप. मत्तसंपत, उपशान्तमोह और क्षीणमोह संयतों को होता है ॥७३॥ પ્રવૃત્ત થાય છે અને જેનું મનડું અભિનિવેષથી યુકત હોય છે તેનામાં બહુ દોષતા અને અજ્ઞાન દોષતા પણ હોય છે આમરણાન્ત દોષ તેને સમજવો જોઈએ જેને મરણ-અવસ્થામાં પણ હિંસા અસત્ય સ્તય અને સંરક્ષણ માટે થડે પણ પ્રશ્ચાત્ત ૫ ન થાય જે અતિમ શ્વાસ સુધી આ દોષનું સેવન કરતો રહે, આ ચાર લક્ષણેથી રૌદ્રધ્યાનની જાણ થઈ જાય છે. શ્રી ભગવતીસૂત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે , રૌદ્રધ્યાન ચાર પ્રકારના છેહિંસાનુબંધી, મૃષાનુબંધી, તેયાનુબંધી અને સંરક્ષણાનુબંધી છે ૭૨ છે
'धम्मज्झाण चउठिवह' त्यात
साथ-ध्यान या२ प्रा२ना - (1) माज्ञावियय (२) पायવિચય (૩) વિપાકવિચય અને સંસ્થાનવિચય. આ ધ્યાન અપ્રમત્તસંયત, ઉપશન્સમેહ અને ક્ષીણુમેહ સંય તેને હોય છે ! ૭૩
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
