________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ,७ स. ६१ बालतपसोमेदनिरूपणम् एकान्ताऽनपातस्त्री पशु पण्डविवर्जित शयनाऽऽसन सेवनम् ४ तद्रपं तपः संगीनता तपः षष्ठं बाह्य तप उच्यते ६ इति ॥६१॥
तत्वर्थनियुक्तिः -पूर्व तावत-कर्मास्रवनिरोधलक्षग संवरस्य हेतुतया तपः पतिपादितम्, तत्खलु तपो द्वादशविधम् तत्र-पविधं व ह्यम्, षइविधमाभ्यन्तर• खेतिपरूपितस्वात्, सम्पति-प्रथमं षडविधं बाह्यं तपो निरूपयितुमाह-'बाहिरए तवे छबिहे, अणसण-ऊणोयरिया-भिक वायरिया-रसपरिच्चाग-कायकिलेससंलीणया भेयो' इति । बाह्य-बहिवं बहिलक्ष्यमाणं तपस्तात् पद्धविध भवति अनशनाऽनमौदर्य-भिक्षाचर्या-रसपरित्याग-कायक्लेशसंलीनता भेदात् , तत्र-अनशनम् १ अबमोदयम् २ भिक्षाचर्या ३ रसपरित्यागः ४ संलो. नता ६ कायक्लेशः ५ इत्येवं षड्विधं बाह्यं तप उच्यते । यः पुनः प्रवचनोक्तः कषायसंलीनता है । मन वचन और काय को अशुभ व्यापार में प्रवृत्त न होने देना योगसंलीनता है और एकान्त, जहां लोगों का आवागमन न हो तथा जो स्त्री, पशु और पण्डक से रहित हो ऐसे शयनासन का सेवन करना विविक्तचर्या है । यह प्रति संलीनता नामक छठा बाह्य तप है ॥६१॥
तस्वार्थनियुक्ति-पहले कर्मास्रवनिरोध रूप संघर का कारण तप है, ऐसा प्रतिपादन किया गया था। उस तप के बारह भेद हैं-छह बाह्य और छह आभ्यन्तर, यह भी कहा जा चुका है। अथ प्रथम बाह्य तप के छह भेदों की प्ररूपणा करते है
पाह्य तप छह प्रकार का है-अनशन, अवमौदर्य, ऊनोदरता, भिक्षाचर्या, रसपरित्याग, कायक्लेश और प्रतिसलीनता । जो तप बाह्य हो और बाह्य से जाना जा सके वह बाहय तप कहलाता है। વચન અને કાયાને અશુભ વ્યાપારમાં પ્રવૃત્ત ન થવા દેવી યોગસ લીનતા છે અને એકાત, જ્યાં લેકે નું આવાગમન ન હોય તથા જે સ્ત્રી, પશુ અને નપુંસકથી રહિત હોય એવા શયનાસનનું સેવન કરવું વિવિકતચર્યા છે. આ પ્રતિસંલીનતા નામક છઠું બાહ્ય તપ છે. ૬૧
તત્ત્વાર્થનિર્યુકિત-પહેલાં કર્માસ્તવનિરોધ રૂપ સંવરનું કારણ તપ છે, એવું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હતું. તે તપના બાર ભેદ છે-છ બાહા તથા છ આભ્યન્તર એ પણ કહેવામાં આવ્યું છે. હવે પ્રથમ બાહા તપના છે ભેદેની પ્રરૂપણું કરીએ છીએ
मात५७ प्रा२ना -मनशन, अभीय', नेता, लक्षायर्या, રસપરિત્યાગ, કાયકવેશ અને પ્રતિસંલીનતા જે તપ બહાર હોય અને બહારથી જાણી શકાય તે બાહ્ય તપ કહેવાય છે.
त० ५८ श्री तत्वार्थ सूत्र : २
