________________
-
दीपिका - नियुक्ति टीका अ.७ सु. ५६ पञ्चविंशतिर्भावनाथाः निरूपणम् ४०७ लस्य भीरुत्वस्य प्रत्याख्यानेनाऽपि - आत्मानं भावयन् नाऽनृतं कदाचिद् वदति भयशीलो जनः कदाचित् वितथमपि भाषते चौरोऽथपिशाचो वा मया रात्रौ दृष्ट इति, तस्माद्-निर्भय वासनाध्यान मात्मनि भावयेत् ४ एवं मोहोद्भवपरिहासलक्षणहास्य परिणतः आत्मपरिहासं कुर्वन् परेण सह वितथमपि भाषेत, तस्माद - तस्य प्रत्याख्यानेनाऽऽत्मानं भावयन् सत्यव्रतपालनक्षमो भवति १० एवं - खलु - अनुवीचि अवग्रहयाचनं तावत् - आलोच्याऽवग्रहयाचनरूपं बोध्यम् ११ अवग्रहश्व - देवेन्द्रराजगृहपति शय्यातरसाधर्मिकभेदेन पञ्चविधः, तत्र - यो यत्र स्वामी स एव याचनीयः, अस्वामियाचने दोषाधिक्यं स्यात् । तस्मात् - 'आलोच्याऽवग्रहो याच्य' इत्येव प्रत्याख्यन करता है, वह कभी असत्य भाषण नहीं करता डरपोक होता है वह मिथ्या भाषण भी करता है, जैसे-अ - आज रात्रि में मुझे चोर अथवा पिशाच दिखाई दिया था इत्यादि । अतः अपने आपको निर्भय बनना चाहिए। मोहनीय कर्म के उदय से उत्पन्न एवं परिहास लक्षण वाला हास्य जो करता है वह अपनी हंसी करता हुआ दूसरे के प्रति मिथ्या भाषण भी करता है। अतएव हास्य के प्रत्याख्यान से आत्मा को भावित करने वाला सत्य व्रत का पालन करने में समर्थ होता है ।
अस्तेयव्रत की पांच भावनाएं - सोच-विचार कर अवग्रह की याचना करना चाहिए । अवग्रह पांच प्रकार का है - (१) इन्द्र (२) राजा (३) गृहपति (४) शय्यातर और (५) साधर्मिक का अवग्रह। जहां जो स्वामी हो वहां उसी से याचना करना चाहिए। जो स्वामी नहीं है
રીતે ભય અથવા કાયરતાનુ પ્રત્યાખ્યાન કરે છે તે કદી પણુ અસત્ય ખેલતા નથી. જે ડરપેાક હૈાય છે તે મિથ્યાભાષણ પણ કરતા હાય છે જેમ કે આજે રાતે મને ચાર અથવા પિશાચ દેખાયા હતા. વગેરે આથી દરેકે પેાતાની જાતને નિર્ભય મનાવવી જોઇએ મેાહનીય ક્રમના ઉદ્દયથી ઉત્પન્ન તથા લક્ષણુવાળું હાસ્ય જે કરે છે તે પેાતાની મશ્કરી કરતા થકા ખીજાની પ્રતિમિથ્યાભાષણ પણ કરે છે. આથી હાસ્યના પ્રત્યાખ્યાનધી આત્માને પ્રભાવિત કરનાર સત્યવ્રતનું પાલન કરવા સમર્થ બને છે.
અસ્તેયવ્રતની પાંચ ભાવનાએ—સમજી વિચારીને रवी लेहो सवग्रह पांय प्रहारना - (१) ४न्द्र (२) (૪) શય્યાતર અને (૫) સામિ`કના અવગ્રહ જ્યાં જે તેની પાસે જ યાચના કરવી જોઇએ, જે માલિક નથી
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
અવગ્રહની યાચના
राम (3) गृहपति
માલિક હૈાય ત્યાં
તેની પાસે યાચના
