________________
३८.
तत्त्वार्थसूत्रे अप्रत्यवेक्षितमित्यर्थः। मृदुना-कोमलेन ममार्जनीभृत्युपकरणेन क्रियमाणं संशोधनादिकं प्रमार्जित मुच्यते, न प्रमाणित-मममार्जितमित्यर्थः, एते पूर्वोक्ताः पौष. धोपवासव्रतस्य तृतीयशिक्षाव्रतस्याऽतिचाराः अवगन्तव्याः । तस्मात्-व्रतधारिणा पौषधोपवासस्य पश्चाऽतिचारवर्जनपूर्वकं पौषधोपवासवतमनुपालनीयम् ॥५१॥
तत्वार्थनियुक्ति:-पूर्व तावत्-यथाक्रमं प्राप्तस्य देशावकाशिकवतरूप द्वितीय शिक्षाव्रतस्याऽऽनायनपयोगादिकाः पञ्चातिचाराः प्ररूपिताः । सम्पतिक्रमागतस्य पौषधोपवासव्रतरूपतृतीयशिक्षाव्रतस्याऽपतिलेखित-दुष्पतिलेखितशम्पासंस्तारकादिकान् पश्चातिचारान् प्ररूपयितुमाह-पोसहोववासस्स अप्पडिलेहिय-दुप्पडिलेहिय-सिज्जा संथाराइया पंच अइयारा' इति । पौषधोपवासस्याऽमतिलेखित-दुष्पतिलेखितशय्यासंस्तारादिकाः - तत्राऽप्रतिले. खितशय्यासंस्तारकः १ अपमाजित-दुष्प्रमाणितशय्यासंस्तारकः २ अमतिलेहो वह अप्रतिलेखित है । नरम पूजनी आदि उपकरण के द्वारा किया जाने वाला संशोधन आदि प्रमाजित कहलाता है। प्रमार्जित का अभाव अप्रमार्जित है। ये पाँच पूर्वोक्त तीसरे शिक्षाक्त पोषधोपवास व्रत के अतिचार हैं । इस कारण व्रत का अनुष्ठान करने वाले श्रावक को अतिचारों से बचते हुए पौषधोपवासव्रत का सम्यकू प्रकार से पालन करना चाहिए ॥५॥
तत्वार्थनियुक्ति-पहले द्वितीय शिक्षाप्रत देशावकाशिक के आनघनप्रयोग आदि पांच अतिचारों की प्ररूपणा की गई है। अब पौष. धोपवासनामक तीसरे शिक्षावत के अतिचारों का कथन करते हैं
पौषधोपवास के पांच अतिचार हैं-(१) अप्रतिलेखितदुष्प्रतिलेકહેવાય છે. જે પ્રતિલેખિત ન હોય અર્થાત જેવામાં ન આવ્યું હોય તે અપ્રતિલેખિત છે. સુંવાળી પૂંજી આદિ ઉપકરણ દ્વારા કરવામાં આવનાર સંશોધન આદિ પ્રમાજિત કહેવાય છે. પ્રમાજિંતને અભાવ અપ્રમાજિત છે. આ પાંચ પૂર્વોક્ત ત્રીજા શિક્ષાત્રત પૌષધેપવાસ વ્રતના અતિચાર છે. આ કારણે વ્રતનું અનુષ્ઠાન કરનાર શ્રાવકે અતિચાથી બચતા થકા પૌષધપવાસ વ્રતનું સમ્યક્ પ્રકારે પાલન કરવું જોઈએ. પ૧
તાવાર્થનિયુક્તિ-પહેલા દ્વિતીય શિક્ષાત્રત દેશવકાશિકના આનયનપ્રયોગ આદિ પાંચ અતિચારની પ્રરૂપણ કરવામાં આવી છે. હવે પૌષધોપવાસ નામક ત્રીજા શિક્ષાવ્રતના અતિચારનું કથન કરીએ છીએ
પૌષધપવાસના પાંચ અતિચાર છે-(૧) અપ્રતિલેખિત દુખતિલેખિત શાसरता२४ (२) सप्रमानित-प्रभात शय्यासा२४ (3) मतिमत
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
