________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ७ सू. १९ सामायिकव्रतस्थातिचारा: ३६७ प्रवृतिः ३ इत्येव त्रिविधं योगदुष्टपणिधानम् । सामायिक स्मृत्यकरणम् , अनेकाप्रत्वं स्मृत्यनुपस्थानम् न ज्ञायते 'किमया पठित-किंवा न पठितम्' इत्येवमेकाग्रतारहितत्वं स्मृत्यकरणमवगन्तव्यम् ४ सामायिकस्याऽनवस्थितस्य करणम् , अव्यवस्थितं सामायिकस्य करणम् ५। तथा च-मनोयोगदुष्पणिधानादयः पश्च. ध्यानविशेषरूप सामायिकस्याऽतिचाराः ॥४९॥
तत्वार्थनियुक्तिः -पूर्व तावद् यथाक्रमं तृतीयगुणवतस्याऽनर्थदण्ड विरतिलक्षणस्य कन्दर्पादयः पश्चातिचाराः प्रतिपादिताः, सम्पति-क्रमागतस्य द्वादश. व्रतेषु नवमलक्षणस्य प्रथमशिक्षानतस्य सामायिकवतस्य मनोयो कदुष्प्रणिधानादीन् पश्चातिचारान मरूपयितुमाह-'सामोइयस्स मणदुप्पणिहाणाइया पंच अइ. यारा' इति, सामायिकस्य प्रथमशिक्षाव्रतविशेषरूपसामायिक व्रतस्य मनोयोगप्रकार का योगदुष्प्रणिधान है।
(४) सामायिक का स्मरण न करना, एकाग्रता न रहना, यह भी मालुम न रहता कि मैंने क्या पढा है और क्या नहीं पढ़ा है। इस प्रकार मन का एकाग्र न रहना स्मृत्यकरण समझना चाहिए।
(५) सामायिक अनवस्थित करना अर्थात् व्यवस्थितरूप से न करना।
इस प्रकार मनोदुष्प्रणिधान आदि ध्यानविशेषरूप समायिकवत के पांच अतिचार हैं ॥४९॥ ____ तत्वार्थनियुक्ति-पहले क्रम के अनुसार अनर्थदण्डविरति नामक तीसरे गुणव्रत के कन्दर्प आदि पांच अतिचार प्रतिपादन कियेगये हैं। अब क्रमप्राप्त वारह व्रतों में से नौवें और शिक्षाबतों में पहले सामा. यिकत्रत के मनो दुष्प्रणिधान आदि पांच अतिचारों की प्ररूपणा करते हैंसामायिकव्रत के योग दुष्प्रणिधान आदि पांच अतिचार हैं ગદુપ્રણિધાન છે.
(૪) સામાયિકનું સ્મરણ ન કરવું, એકાગ્રતા ન રહેવી, એ પણ ખબર ન પડે કે મેં શું વાંચ્યું છે અને શું નથી વાંચ્યું? આ રીતે મનની એકાગ્રતાને અભાવ મૃત્યકારણે સમજવું ઘટે.
(૫) સામાયિક અનવસ્થિત કરવી અર્થાત્ વ્યવસ્થિત રૂપે ન કરવી.
આ રીતે મને દુપ્રણિધાન આદિ ધ્યાનવિશેષ રૂપ સામાયિક વ્રતના પાંચ અતિચાર છે. ૧૪લા
તવાર્થનિર્યુકિત-પહેલા ક્રમના અનુસાર અનર્થદડવિરતિ નામક ત્રીજા ગુણવ્રતના કન્દર્ષ આદિ પાંચ અતિચાર પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યા. હવે કમરામ બાર વ્રતે પૈકી નવમાં અને શિક્ષાવ્રતમાના પહેલા સામાયિક વ્રતને મને દુપ્રણિધાન આદિ પાંચ અતિચારની પ્રરૂપણ કરીએ છીએ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
